Chẩn đoán phân biệt nguyên nhân suy hô hấp cấp ở trẻ sơ sinh

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi PGS. TS. BS Huỳnh Thoại Loan - Trưởng khoa Nhi - Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác là một trong những chuyên gia hàng đầu về Nhi - Sơ sinh tại Thành phố Hồ Chí Minh với gần 30 năm kinh nghiệm khám và điều trị các bệnh về nội tiết nhi, thận nhi khoa và các vấn đề Nhi - Sơ sinh khác.

Suy hô hấp là hội chứng thường gặp ở trẻ sinh non do hệ hô hấp không đủ khả năng duy trì sự trao đổi khí phù hợp với nhu cầu của cơ thể. Số ca tử vong do suy hô hấp hiện đang đứng đầu trong các số trường hợp tử vong sơ sinh, chính vì vậy, việc chẩn đoán nguyên nhân và can thiệp kịp thời có ý nghĩa vô cùng quan trọng.

Suy hô hấp cấp ở trẻ sơ sinh là do phổi không đảm bảo được chức năng hô hấp cho trẻ, suy hô hấp có thể xảy ra ngay sau sinh hoặc sau vài giờ, vài ngày, suy hô hấp sẽ làm thiếu oxy cho nhu cầu của các cơ quan đặc biệt là tim, não làm ứ đọng CO2 gây toan hô hấp.

Trẻ bị suy hô hấp có biểu hiện triệu chứng lúc sinh hoặc vài giờ sau sinh như: thở nhanh (trên 60 lần/phút), thở rên, rút lõm ngực, tím tái (do thiếu oxy máu), phập phồng cánh mũi cũng là dấu hiệu suy hô hấp. Trẻ dần đuối sức, dẫn đến nhịp thở chậm lại và ngưng thở.

Trong các tế bào phế nang, một loại có vai trò trao đổi khí, loại 2 chuyên tổng hợp và dự trữ surfactant. Hai loại tế bào này chỉ bắt đầu biệt hóa từ tuần thai thứ 24, chủ yếu vào khoảng tuần thứ 34. Do đó, những trẻ sinh non trước 34 tuần tuổi có nhiều nguy cơ bị xẹp phổi dẫn đến suy hô hấp không có đủ chất surfactant.

Ngoài việc thiếu surfactant, một nguyên nhân khác khiến trẻ sơ sinh dễ bị suy hô hấp là cấu trúc phổi chưa hình thành đầy đủ (các phế nang chỉ bắt đầu hình thành từ tuần thai thứ 30). Hậu quả là sự trao đổi khí có hiệu quả thấp vì nó xảy ra chủ yếu ở các tiểu phế quản. Ở trẻ sinh non tháng, các cơ hô hấp cũng chưa phát triển đầy đủ, lồng ngực mềm nên phổi dễ bị xẹp.

2.1 Các bệnh lý nguy hiểm có thể chẩn đoán nhanh:

• Tràn khí màng phổi: khi trẻ có dấu hiệu lồng ngực căng phồng một bên kèm phế âm giảm cần Transilumination, Xquang phổi.
• Thoát vị hoành: bụng trẻ lõm, phế âm giảm một bên, tim bị đẩy lệch đối bên
• Tắc mũi sau: Trẻ bú kèm khó thở, trẻ hồng khi khóc, tím khi ngủ .
• Teo thực quản kèm dò thực quản - khí quản: có khoảng 1/3000 trẻ sinh sống. có biểu hiện bằng dấu đùn chất xuất tiết ở miệng, trẻ tím tái và vật vã từng lúc.

2.2 Chẩn đoán phân biệt các nguyên nhân suy hô hấp thường gặp ở trẻ sơ sinh

Bệnh màng trong: Đây là một hội chứng hoặc do thiếu số lượng và sự trưởng thành của tế bào phổi ( tế bào sản xuất ra chất surfactant) hoặc do stress như ngạt, giảm thể tích tuần hoàn, toan máu, hạ thân nhiệt, hạ đường máu, mẹ dùng thuốc an thần, xuất huyết ở mẹ gây cản trở sản xuất chất surfactant của tế bào phổi. Với dấu hiệu lâm sàng là suy hô hấp sớm sau sinh.

Hít phân su: xảy ra ở trẻ già tháng hoặc đủ tháng với dấu hiệu lâm sàng như: lồng ngực căng phồng, nhuộm phân xu da, móng, cuống rốn. Trẻ bị ngạt do suy thai hay thiếu máu rau thai nên xuất hiện động tác thở đầu tiên trước khi sinh ra, gây tắc đường thở bởi phân su. Nguyên nhân thường gặp ở những trường hợp sinh khó, chuyển dạ kéo dài, rối loạn cơn co tử cung.

Ngạt, viêm phổi hít ối, máu: xảy ra ở trẻ già tháng, đủ tháng, suy hô hấp và dấu hiệu thần kinh. Gặp ở trẻ bị ngạt chu sinh, đôi khi phải giúp thở ngay sau sinh.

Viêm phổi: tác nhân có thể là vi khuẩn (liên cầu, khuẩn E. Coli, Listeria...) hoặc virus, do lây nhiễm trước, trong hay sau sinh. Viêm phổi do liên cầu nhóm B có thể nhầm với bệnh màng trong. Xảy ra ở những thai phụ bị vỡ ối sớm, nước ối có mùi hôi, hoặc mắc bệnh nhiễm trùng.

Thở nhanh thoáng qua ở trẻ sơ sinh: trẻ có dấu hiệu thở nhanh, rên nhẹ, ít gây suy hô hấp nặng. Xảy ra trong trường hợp sinh mổ, kẹp rốn trễ.

Cơn ngưng thở ở trẻ non tháng: cơn ngưng thở trên 20 giây kèm mạch chậm < 100 lần/phút.

Các bệnh tim bẩm sinh: những bệnh tim bẩm sinh có tím như: chuyển gốc mạch máu lớn, tĩnh mạch phổi trở về bất thường, tứ chứng Fallot, hẹp động mạch phổi, teo van 3 lá...Những bệnh tim có suy tim như: giảm sản tim trái, hẹp động mạch chủ, nhịp nhanh trên thất...

Nguyên nhân chính gây ra suy hô hấp cấp ở trẻ sơ sinh là sinh non. Trong trường hợp nếu buộc phải sinh sớm, bác sĩ có thể sẽ chỉ định cho thai phụ dùng thuốc để khiến phổi của trẻ phát triển nhanh hơn, nhằm tăng khả năng sản xuất chất hoạt động, tạo tính bề mặt cho phổi của trẻ, ngăn ngừa xảy ra suy hô hấp cấp.

Chỉ định bơm Surfactant được áp dụng trong điều trị suy hô hấp ở trẻ sơ sinh non tháng. Lợi ích của liệu pháp này là: cải thiện thông khí phổi, tăng cường oxy hóa máu, giảm tần suất dò khí (biến chứng tràn khí màng phổi, ứ khí phế nang...), giảm tỷ lệ tử vong và bệnh tật cho trẻ... Hiện kỹ thuật này đã được triển khai độc lập tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng và Nha Trang từ tháng 4/2019.

Là lĩnh vực trọng điểm của hệ thống Y tế Vinmec, Khoa Nhi luôn mang lại sự hài lòng cho Quý khách hàng và được các chuyên gia trong ngành đánh giá cao với:

• Quy tụ đội ngũ y bác sĩ về Nhi khoa: gồm các chuyên gia có trình độ chuyên môn cao (giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ), giàu kinh nghiệm, từng công tác tại các bệnh viện lớn như Bạch Mai, 108.. Các bác sĩ đều được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp, có tâm - tầm, am hiểu tâm lý trẻ. Bên cạnh các bác sĩ chuyên khoa Nhi trong nước, khoa Nhi còn có sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài (Nhật Bản, Singapore, Úc, Mỹ) luôn tiên phong áp dụng những phác đồ điều trị mới nhất và hiệu quả nhất.
• Dịch vụ toàn diện: Trong lĩnh vực Nhi khoa, Vinmec cung cấp chuỗi các dịch vụ khám - chữa bệnh liên hoàn từ Sơ sinh đến Nhi và Vaccine,... theo tiêu chuẩn Quốc tế để cùng bố mẹ chăm sóc sức khỏe bé từ khi lọt lòng đến tuổi trưởng thành
• Kỹ thuật chuyên sâu: Vinmec đã triển khai thành công nhiều kỹ thuật chuyên sâu giúp việc điều trị các căn bệnh khó trong Nhi khoa hiệu quả hơn: phẫu thuật thần kinh - sọ, ghép tế bào gốc tạo máu trong điều trị ung thư.
• Chăm sóc chuyên nghiệp: Ngoài việc thấu hiểu tâm lý trẻ, Vinmec còn đặc biệt quan tâm đến không gian vui chơi của các bé, giúp các bé vui chơi thoải mái và làm quen với môi trường của bệnh viện, hợp tác điều trị, nâng cao hiệu quả khám chữa bệnh.