Chèn ép khoang sau liệu pháp tiêu sợi huyết điều trị thuyên tắc phổi

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Tống Văn Hoàn - Bác sĩ Hồi sức Cấp cứu - Khoa Hồi sức Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Thuyên tắc phổi (pulmonary embolism - PE) và huyết khối tĩnh mạch sâu (deep venous thrombosis - DVT) gọi chung là bệnh lý thuyên tắc huyết khối tĩnh mạch (venous thromboembolism - VTE), là một trong ba nguyên nhân tử vong tim mạch lớn, sau nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Tỉ lệ tử vong do thuyên tắc phổi là 15% trong 3 tháng sau khi được chẩn đoán vượt qua nhồi máu cơ tim.. Trong đó tỷ lệ bệnh nhân thuyên tắc phổi nặng chiếm tỷ lệ thấp nhưng tỷ lệ tử vong cao nhất. Tiêu sợi huyết và kháng đông là hòn đá tảng trong điều trị, được chứng minh làm giảm tỷ lệ tử vong và giảm nguy cơ tái nhập viện ở những bệnh nhân thuyên tắc phổi nặng.

Tỷ lệ thuyên tắc phổi càng gia tăng đặc biệt ở những bệnh nhân nặng, bệnh nhân hồi sức, bệnh nhân bất động hoặc nhiều bệnh phối hợp...Việc sử dụng thuốc tiêu sợi huyết trên những bệnh nhân này thường gặp rất nhiều biến chứng, trong đó hội chứng chèn ép khoang là một biến chứng mặc dù ít gặp nhưng có nguy cơ tử vong do khi bệnh nhân có chỉ định ngoại khoa luôn có tình trạng rối loạn đông máu do thuốc đi kèm, hội chứng này thường xảy ra ở các chi liên quan đến việc lập đường truyền tĩnh mạch.

Thuyên tắc phổi là tình trạng tắc động mạch phổi thường do huyết khối từ hệ tĩnh mạch sâu chi dưới. Huyết khối đã bị vỡ và trôi nổi tự do trong mạch máu có thể di chuyển đến một vùng khác của cơ thể và gây tắc nghẽn mạch máu tại đó, có thể có một hoặc nhiều huyết khối.

Bình thường, tất cả tĩnh mạch trong cơ thể dẫn máu đi vào tĩnh mạch lớn hơn rồi dẫn máu đến tim phải và tiếp tục vào động mạch phổi. Nếu có huyết khối trong hệ tĩnh mạch, huyết khối này sẽ di chuyển từ các tĩnh mạch sang tim phải rồi từ tim phải đi vào động mạch phổi chính và có thể mắc kẹt ở đó hoặc tiếp tục di chuyển vào một trong hai phổi.

Khi huyết khối nằm trong động mạch phổi sẽ chặn lưu lượng máu đến phổi để nhận lấy oxy. Nếu không có đủ máu để nhận được oxy và di chuyển sang tim trái, nồng độ oxy trong cơ thể giảm xuống một cách nguy hiểm và có thể gây ra tổn thương cho tất cả các cơ quan trong cơ thể, kể cả não, thận và tim.

Ngoài ra, do tắc nghẽn tại phổi làm tăng áp suất lên tim phải. Tim phải có thể bị phình to và co bóp nặng nề hơn, thậm chí chèn ép làm ảnh hưởng đến tim trái. Nếu tim trái không thể bơm đủ máu, huyết áp cũng giảm xuống. Tất cả những tác động này có thể dẫn đến tử vong đột ngột hoặc sau khi thuyên tắc phổi đã xảy ra một thời gian ngắn mà không được chữa trị.

Thuyên tắc phổi là bệnh thường gặp và gây tử vong với tỉ lệ tử vong khoảng 30% nếu không được điều trị. Tuy nhiên tử suất có thể giảm đáng kể nhờ chẩn đoán và điều trị sớm.

Điều trị thuyên tắc phổi nhằm mục đích làm tan cục máu đông, ngăn cục máu đông phát triển to hơn và ngăn cục máu đông mới tạo thành. Bước đầu tiên trong điều trị thuyên tắc phổi là điều trị sốc và cung cấp oxy. Các thuốc chống đông máu như heparin, warfarin được sử dụng để ngăn sự tạo thành cục máu đông. Hiện nay, liệu pháp tiêu sợi huyết trở nên phổ biến hơn trong điều trị thuyên tắc phổi.

Điều trị bằng liệu pháp tiêu sợi huyết phụ thuộc vào cơ địa của từng bệnh nhân và đánh giá của bác sĩ về nguy cơ so với lợi ích. Thuốc tiêu sợi huyết được truyền vào cơ thể bệnh nhân thông qua một catheter tĩnh mạch ngoại vi. Liều truyền theo khuyến cáo của FDA đối với alteplase là 100mg liên tục trong vòng 2 giờ và tránh dùng các thuốc chống đông khác trong suốt thời gian đó.

Hội chứng chèn ép khoang là hiện tượng tăng áp lực mô mềm trong khoang kín, dẫn đến thiếu máu mô. Nguyên nhân chính gây ra hội chứng chèn ép khoang đó là gãy xương, chấn thương. Ngoài ra, còn do các nguyên nhân khác như bỏng, tiêm truyền tĩnh mạch, xuất huyết, sử dụng thuốc,... Các nhóm cơ và cấu trúc cân cơ của chi nằm trong những khoang riêng biệt. Khi áp lực kẽ trong các khoang vượt quá áp lực tưới máu mao mạch, hệ thống tuần hoàn sẽ bị rối loạn dẫn tới hội chứng chèn ép khoang.

Hội chứng chèn ép khoang được cho là một biến chứng hiếm gặp của việc điều trị tiêu sợi huyết. Tình trạng thiếu máu cục bộ trong mô không thể đảo ngược nếu không được giải áp. Nó có dẫn tới hoại tử da và dẫn tới tình trạng co cứng volkman xuất hiện ở tứ chi. Myoglobin được giải phóng do sự phá hủy tế bào gây ra rối loạn chức năng thận, thậm chí có thể gây tử vong.

Phương pháp điều trị hội chứng chèn ép khoang phổ biến là mở cân mạc các khoang cơ. Tuy nhiên, việc mở cân mạc tạo ra vết thương hở trên bệnh nhân đang dùng thuốc tiêu sợi huyết sẽ tiềm ẩn nguy cơ tử vong do tình trạng rối loạn đông máu.

Để phòng ngừa hội chứng chèn ép khoang trên bệnh nhân thuyên tắc phổi điều trị bằng liệu pháp tiêu sợi huyết, cần thận trọng trong việc thiết lập đường truyền tĩnh mạch, tránh việc truyền ra ngoài tĩnh mạch và hạn chế việc lấy khí máu động mạch tại cánh tay đang được truyền tĩnh mạch.

Tóm lại, thuyên tắc phổi là 1 trong 3 nguyên nhân gây tử vong tim mạch. Hội chứng chèn ép khoang là một biến chứng hiếm gặp có thể xảy ra trong việc điều trị thuyên tắc phổi bằng liệu pháp tiêu sợi huyết. Khi xảy ra biến chứng phải loại bỏ ngay đường truyền, nâng cao chi, chườm nóng để đẩy nhanh việc tái hấp thu dịch, theo dõi sát tình trạng phù nề, phối hợp chuyên khoa ngoại để xem xét chỉ định ngoại khoa.

Xem thêm: Hướng dẫn thực hiện liệu pháp tiêu sợi huyết