Tìm hiểu xét nghiệm dịch não tủy tìm căn nguyên đau đầu

Tư vấn bởi BSCK II Phạm Thị Sơn - Bác sĩ Thần kinh - Khoa Khám bênh & Nội khoa, Bệnh viện ĐKQT Vinmec Hải Phòng

Đau đầu có thể chỉ là một triệu chứng nằm trong nhiều căn bệnh, cũng có khi nó lại là một căn bệnh riêng biệt. Xét nghiệm dịch não tủy là một trong những phương pháp cận lâm sàng được sử dụng để tìm ra căn nguyên đau đầu.

• Dịch não tủy ở người lớn có khoảng 150-180ml, chúng được chứa trong não thất, khoang dưới nhện và các bể não.
• Được sinh ra từ đám rối mạch mạc, dịch não tủy chứa đầy trong các não thất bên, qua lỗ monro và não thất III, qua lỗ Luschka vào khoang dưới nhện của não và qua lỗ Magendie thông với khoang dưới nhện của tủy sống.
• Các hạt Pacchioni giúp dịch não tủy được hấp thu trở lại. Trung bình cứ mỗi giờ, có khoảng 20ml dịch não tủy được sinh ra, đồng thời một lượng dịch não tủy tương đương được hấp thụ.
• Dịch não tủy của người được thay đổi 3 lần trong 24h. Dịch não tủy có chức năng bảo vệ não bộ và tủy sống để chống lại những sang chấn cơ học, tham gia vào nhiệm vụ dinh dưỡng và chuyển hóa của hệ thần kinh trung ương.
• Các vùng liên diện có chức năng điều hòa các thành phần sinh học của dịch não tủy thường xuyên. Đó là hệ thống hàng rào máu - dịch não tủy, máu- máu, và dịch não tủy- máu.

Dịch não tủy có 3 chức năng chính như sau:

• Bảo vệ hệ thần kinh trung ương trước các sang chấn cơ học
• Bảo đảm sự tuần hoàn của các dịch thần kinh, các hormon, kháng thể và bạch cầu.
• Tham gia vào quá trình điều chỉnh độ PH và cân bằng điện giải của hệ thần kinh trung ương.

Dịch não tủy sẽ có những sự thay đổi tương ứng khi hệ thần kinh trung ương bị tổn thương.

Có 3 phương pháp để lấy dịch não tủy:

• Phương pháp chọn lọc bể lớn hay chọc dưới chẩm, lấy dịch tủy não từ bể lớn, phương pháp này được chỉ định trong những trường hợp đặc biệt.
• Phương pháp chọc ống sống thắt lưng: lấy dịch não tủy từ khoang dưới nhện cột sống thắt lưng, đây là con đường thường được chỉ định trong thực tế lâm sàng.
• Lấy dịch não tủy từ não thất, phương pháp này thường được tiến hành kết hợp trong khi phẫu thuật.

Dịch não tủy được lấy từ các vị trí khác nhau sẽ có thành phần sinh hóa khác nhau. Phương pháp chọc ống sống thắt lưng là phương pháp chẩn đoán quan trọng thường được áp dụng trong lâm sàng.

Để chẩn đoán bệnh:

• Nghiên cứu về áp lực dịch não tủy, sự lưu thông của dịch não tủy
• Xét nghiệm dịch não tủy ( sinh hóa, tế bào, vi sinh vật, độ pH, định lượng các men và các chất dẫn truyền thần kinh...).
• Chụp bao rễ thần kinh, chụp tủy có bơm thuốc cản quang...

Để điều trị bệnh:

• Đưa thuốc vào khoang dưới nhện tủy sống
• Các thuốc gây tê cục bộ phục vụ mục đích phẫu thuật.
• Các thuốc kháng sinh, corticoid... để điều trị các bệnh của hệ thần kinh trung ương hoặc các bệnh dây - rễ thần kinh.

Để theo dõi kết quả điều trị: Dịch não tủy bình thường không có màu, trong suốt. Tỷ trọng của dịch não tủy bình thường là 1,006 - 1,009, độ nhớt của dịch não tủy là 1,01- 1,06, độ pH là 7,4-7,6.

• U não
• Tăng áp lực ở sọ
• Phù nề não nặng
• Vùng da thắt lưng bị nhiễm khuẩn
• Nhiễm khuẩn
• Tổn thương tủy cổ
• Rối loạn đông máu

• Nhiễm khuẩn ( áp xe vị trí chọc, viêm màng não mủ...)
• Tụt kẹt não
• Đau đầu sau chọc ống sống thắt lưng
• Chảy máu ( gây ổ máu tụ ngoài màng cứng hoặc chảy máu dưới nhện)...

Cần chuẩn bị kỹ các dụng cụ cần thiết như các loại thuốc cấp cứu, thuốc gây tê, băng, gạc, bông cồn, kim chuyên dùng, các ống nghiệm đựng dịch não tủy...

Bệnh nhân cần chuẩn bị kỹ trước khi thực hiện xét nghiệm dịch não tủy:

• Bệnh nhân cần được soi đáy mắt, ghi điện tim, xét nghiệm đông máu, thử phản ứng thuốc gây tê, theo dõi huyết áp, mạch...
• Chuẩn bị tư tưởng ( giải thích mục đích thủ thuật, động viên khích lệ, ...).
• Bệnh nhân cần nằm ở tư thế co, đầu gối sát bụng, đầu gấp vào ngực, hai tay ôm đầu gối khi tiến hành thủ thuật. Bộc lộ vùng thắt lưng, sát trùng rộng vùng chọc kim. Phủ xăng lỗ, để hở vùng chọc.

Dịch não tủy bình thường không có màu, trong suốt.

Áp lực của dịch não tủy thay đổi theo độ tuổi ( trẻ nhỏ 10-100mmm H20 và người lớn 80-180mmH20)

Số lượng tế bào là 0-3 tế bào/mm3 dịch. Nếu quá 5 tế bào/mm3 dịch là trạng thái bệnh lý

Những thay đổi về tế bào:

• Trong viêm màng não lao: Dịch não tủy có màu vàng chanh, trong suốt, áp lực tăng, tế bào tăng, lúc đầu bạch cầu trung tính và lympho, về sau lympho chiếm ưu thế ( 70-90%). Để dịch lắng trong ống nghiệm 24h thì sẽ có nổi váng dù. Protein tăng nhẹ, glucose, đường và muối giảm, cấy dịch não tủy có thể thấy BK (+).
• Trong viêm màng não mủ: Dịch não tủy đục, số lượng tế bào tăng ( 500-1000 bạch cầu/mm3), đa số là bạch cầu đa nhân trung tính, protein tăng (100-300 mg %), glucose giảm rõ rệt, NaCI bình thường.
• Viêm màng não do virus: protein tăng nhẹ, tế bào tăng chủ yếu lympho, màu sắc của dịch não tủy trong suốt. Các phản ứng như Pan y và Gnome Applet dương tính.
• Tai biến mạch máu não:
  • Với bệnh nhân xuất huyết nội sọ: Dịch não tủy có thể lẫn máu không đông trong các ống nghiệm, do máu chảy vào khoang dưới nhện nên protein tăng và tỷ lệ các thành tế bào trong dịch não tủy tương tự như ở máu.
  • Với bệnh nhân xuất huyết trong nhu mô não và ở sát khoang dưới nhện hoặc sát não thất thì dịch não tủy cũng có thể lẫn trong máu. Tuy nhiên bởi lượng máu ít nên dịch não tủy thường chỉ có màu hồng nhạt hoặc phải thực hiện xét nghiệm vi thể mới thấy hồng cầu. Trong trường hợp máu đã chảy nhiều ngày, sau khi xét nghiệm thì chỉ còn thấy có bilirubin.
  • Với bệnh nhân nhồi máu não: Áp lực dịch não tủy tăng nhẹ, protein tăng nhẹ, tế bào bình thường, các xét nghiệm hầu hết đều cho kết quả bình thường.
• Với bệnh nhân nhồi máu não: tăng cao áp lực dịch não tủy, có phân ly protein - tế bào, protein tăng trong khi số lượng tế bào vẫn bình thường.