Các khía cạnh dinh dưỡng của bệnh viêm ruột đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng và hỗ trợ điều trị bệnh. Chế độ ăn uống hợp lý không chỉ giúp tình trạng thuyên giảm mà còn ngăn ngừa suy dinh dưỡng, thiếu hụt chất cần thiết. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp giúp bảo vệ niêm mạc ruột, cải thiện hấp thu và tăng cường sức khỏe tổng thể.
Bài viết được viết bởi ThS. BS Mai Viễn Phương - Trưởng đơn nguyên Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.
1. Viêm ruột là gì?
Viêm ruột là một bệnh lý đường tiêu hóa, dùng để chỉ tình trạng viêm nhiễm xảy ra tại ruột do tác nhân vi khuẩn hoặc virus. Khi tình trạng viêm xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trong đường tiêu hóa, chức năng tiêu hóa có thể bị rối loạn, gây đau đớn và tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí đe dọa tính mạng. Bệnh viêm ruột mạn tính bao gồm hai thể bệnh chính: viêm loét đại trực tràng chảy máu và bệnh Crohn.
2. Các khía cạnh dinh dưỡng của bệnh viêm ruột
Tỷ lệ mắc bệnh viêm ruột đang có xu hướng gia tăng trên toàn cầu, ảnh hưởng đến những quốc gia phát triển và đang phát triển. Tại Brazil, khoảng 0,1% dân số đang sống chung với tình trạng viêm ruột mạn tính, theo phân tích thời gian của Quaresma và cộng sự. Nghiên cứu này cho thấy tỷ lệ mắc bệnh Crohn (CD) có xu hướng giảm, trong khi tỷ lệ mắc viêm loét đại trực tràng chảy máu (UC) lại gia tăng.
Mặc dù yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của viêm ruột nhưng ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy các yếu tố môi trường cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Đáng chú ý, tỷ lệ mắc viêm ruột phản ánh xu hướng toàn cầu về lối sống, mức độ công nghiệp hóa và chế độ ăn uống theo kiểu phương Tây. Ngoài việc gia tăng số ca mắc mới ở cả người lớn và trẻ em, suy dinh dưỡng cũng là một vấn đề phổ biến, với tỷ lệ dao động từ 65%-75% ở bệnh Crohn và 18%-62% ở viêm loét đại trực tràng. Đặc biệt, tình trạng thừa cân và béo phì cũng thường gặp ở bệnh nhân viêm ruột, đồng thời liên quan đến suy dinh dưỡng.
Bức tranh tổng thể về tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân viêm ruột phản ánh mối liên hệ giữa chế độ ăn phương Tây và những bất thường trong quá trình hấp thụ của ruột. Trong số các yếu tố nguy cơ liên quan đến chế độ ăn uống, việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến, chất phụ gia và chất nhũ hóa đã được ghi nhận là có tác động tiêu cực, làm suy giảm sự đa dạng của hệ vi khuẩn đường ruột, tăng tính thấm ruột và kích thích phản ứng viêm.
Do đó, việc phòng ngừa bệnh viêm ruột thông qua chế độ ăn uống là điều cần thiết. Các khuyến nghị dinh dưỡng hiện nay nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hạn chế thực phẩm siêu chế biến và tăng cường tiêu thụ thực phẩm tươi sống, chế biến tối thiểu. Những thực phẩm này giúp cải thiện tương tác giữa hệ vi sinh vật đường ruột và chế độ ăn uống, đặc biệt thông qua việc kích thích các vi khuẩn có lợi sản xuất axit béo chuỗi ngắn (SCFA), từ đó góp phần vào chiến lược phòng ngừa bệnh viêm ruột hiệu quả. Vậy bị viêm ruột nên ăn gì?
3. Những người mắc bệnh bệnh viêm ruột nên được khuyến khích thay đổi chế độ ăn uống
Việc tiêu thụ lâu dài lượng lớn protein động vật, chất béo bão hòa và carbohydrate tinh chế trong chế độ ăn uống theo kiểu phương Tây có thể dẫn đến tình trạng mất cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột (loạn khuẩn), với sự gia tăng các vi khuẩn có khả năng gây bệnh như Bacteroides spp. và Ruminococcus torques.
Sự rối loạn hệ vi khuẩn đường ruột làm suy giảm hàng rào bảo vệ ruột, khiến lớp niêm mạc trở nên mỏng hơn và tăng tính thấm đối với các tác nhân gây bệnh cũng như kháng nguyên, dẫn đến tình trạng viêm mạn tính kéo dài. Ngược lại, chế độ ăn giàu rau và chất xơ giúp giảm độ pH của ruột, ức chế sự phát triển của vi khuẩn có hại, đồng thời duy trì tính chọn lọc của màng ruột.
Đối với bệnh nhân viêm ruột, thay đổi chế độ ăn uống là một yếu tố quan trọng giúp kiểm soát bệnh, góp phần vào việc khởi phát và duy trì tình trạng thuyên giảm lâm sàng khi kết hợp với liệu pháp điều trị. Chế độ ăn hợp lý còn giúp ngăn ngừa tình trạng suy dinh dưỡng hoặc béo phì, từ đó hạn chế nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến quá trình điều trị bệnh.
Các thiếu hụt dinh dưỡng phổ biến nhất ở bệnh nhân viêm ruột bao gồm folate và các vitamin tan trong chất béo. Đặc biệt, bệnh nhân từng trải qua phẫu thuật cắt bỏ ruột diện rộng có nguy cơ cao bị kém hấp thu vitamin B12. Ngoài ra, một số vi chất dinh dưỡng quan trọng khác cũng có thể bị thiếu hụt và cần được theo dõi chặt chẽ, bao gồm canxi, selen, magie, kẽm và sắt. Vậy bị viêm ruột nên ăn gì?
4. Chế độ dinh dưỡng cho người bị viêm ruột
4.1 Tinh bột
Bệnh nhân viêm ruột nên chọn các loại thực phẩm dễ tiêu hóa chẳng hạn như:
- Cơm, mì gạo, mì ống.
- Bánh mì trắng, bánh quy không nhân.
- Bỏng ngô, bỏng gạo.
- Ngũ cốc tinh chế, bột yến mạch, các loại hạt xay nhuyễn.
4.2 Nhóm rau củ và trái cây
Rau củ và trái cây chứa nhiều vitamin C giúp phục hồi niêm mạc ruột bị tổn thương. Những loại rau củ, trái cây nên thêm vào thực đơn hàng ngày bao gồm:
- Các loại rau xanh.
- Bí đỏ, bí đao, cà chua bỏ hạt, cà rốt, khoai tây gọt vỏ, củ cải.
- Dưa hấu, dưa gang, chuối chín.
- Trái cây đóng hộp đã bỏ vỏ và hạt, trái cây sấy khô.
4.3 Sữa
Người bệnh có thể sử dụng sữa và các sản phẩm từ sữa như phô mai, sữa chua. Tuy nhiên, cần hạn chế lượng sữa tiêu thụ nếu có tình trạng không dung nạp lactose, vì có thể gây tiêu chảy hoặc co thắt bụng. Bệnh nhân nên chọn các loại sữa không lactose hoặc sữa thực vật như sữa hạnh nhân, sữa đậu nành.
4.4 Nhóm thịt và chất béo
- Người bệnh nên ăn các loại thịt nạc như thịt gà, cá, thịt bò nạc, thịt lợn nạc.
- Hạn chế thịt đỏ, thịt chế biến sẵn (xúc xích, lạp xưởng), vì có thể gây kích ứng đường ruột.
- Có thể bổ sung protein từ trứng.
- Bổ sung chất béo lành mạnh từ dầu thực vật, bơ thực vật, sốt mayonnaise, nước sốt salad, mật ong, kem sữa.
Tóm lại, các khía cạnh dinh dưỡng của bệnh viêm ruột được liệt kê trong bài viết này sẽ giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng, cải thiện tình trạng dinh dưỡng và hỗ trợ hiệu quả điều trị. Bệnh nhân cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng thực đơn phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
Tài liệu tham khảo
1. Tiffon C. The Impact of Nutrition and Environmental Epigenetics on Human Health and Disease. Int J Mol Sci. 2018;19.
2. Lewis JD, Abreu MT. Diet as a Trigger or Therapy for Inflammatory Bowel Diseases. Gastroenterology. 2017;152:398-414.e6.
3. Marangoni K, Dorneles G, da Silva DM, Pinto LP, Rossoni C, Fernandes SA. Diet as an epigenetic factor in inflammatory bowel disease. World J Gastroenterol 2023; 29(41): 5618-5629
