Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch là một phương pháp dinh dưỡng loại trừ giúp giảm thiểu các phản ứng viêm trong cơ thể, đặc biệt hữu ích cho những người mắc các bệnh tự miễn. Chế độ ăn này loại bỏ các thực phẩm có khả năng kích hoạt hệ miễn dịch tấn công các mô khỏe mạnh như gluten, sữa, trứng, đường, các loại hạt, đậu và rau củ.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Miễn Dịch Dị Ứng - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch là gì?
Mặc dù không có chế độ ăn nào có khả năng chữa khỏi hoàn toàn bệnh viêm khớp, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng viêm. Chế độ ăn Địa Trung Hải với sự đa dạng các loại thực phẩm giàu chất chống viêm, được đánh giá cao về hiệu quả cải thiện tình trạng viêm khớp. Ngoài ra, các chế độ ăn chay và thuần chay dù hạn chế hơn nhưng cũng mang lại những lợi ích tương tự.
Một phương pháp tiếp cận khác là chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch (AIP). Nguyên tắc của chế độ ăn này dựa trên giả thuyết rằng, một số loại thực phẩm có thể kích thích phản ứng viêm đường ruột, từ đó làm trầm trọng thêm các triệu chứng tự miễn. Tuy nhiên, việc tuân thủ nghiêm ngặt và lâu dài chế độ ăn AIP có thể gây ra tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng cùng các vấn đề sức khỏe khác. Hơn nữa, do thiếu hướng dẫn cụ thể và thống nhất, việc điều chỉnh chế độ ăn AIP để phù hợp với từng cá nhân gặp nhiều khó khăn.
Chế độ ăn kiêng AIP tập trung vào việc loại bỏ một loạt các nhóm thực phẩm tiềm ẩn khả năng gây kích ứng đường ruột và hệ miễn dịch. Ban đầu, chế độ ăn này yêu cầu người thực hiện loại bỏ hoàn toàn:
- Ngũ cốc.
- Các loại đậu.
- Thực phẩm họ cà Solanaceae (bao gồm khoai tây, cà chua, ớt, cà tím).
- Sữa.
- Trứng.
- Cà phê.
- Rượu.
- Các loại hạt.
- Thịt đã qua chế biến.
- Thực phẩm chứa đường và dầu tinh chế cũng như các phụ gia thực phẩm.
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch khắt khe hơn chế độ ăn kiêng Paleo - vốn loại trừ ngũ cốc, sữa và đậu. Ngoài việc tuân thủ chế độ ăn, các chuyên gia y tế cũng khuyến cáo mọi người nên tránh các yếu tố kích thích như thuốc lá và thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs) như ibuprofen và naproxen.
Sau khi loại trừ hoàn toàn các thực phẩm và chất kích thích đường ruột, người bệnh sẽ theo dõi sự cải thiện của các triệu chứng tự miễn dịch. Tiếp theo, bằng cách thử lại từng loại thực phẩm, người bệnh có thể xác định chính xác loại thực phẩm nào gây ra phản ứng dị ứng hoặc không dung nạp.
Quá trình này được gọi là chế độ ăn loại trừ, thường kéo dài từ 4 đến 8 tuần. Tuy nhiên, trước khi thực hiện chế độ ăn này, người bệnh cần có sự tư vấn và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
2. Cơ chế hoạt động của chế độ ăn kiêng này
Các bệnh tự miễn, bao gồm viêm khớp dạng thấp, viêm khớp vảy nến và viêm ruột là những dạng rối loạn tiêu hóa mãn tính, đặc trưng bởi hệ miễn dịch tấn công nhầm các mô khỏe mạnh. Điều này dẫn đến phản ứng viêm kéo dài tại các vị trí bị ảnh hưởng.
Mặc dù nguyên nhân gốc rễ của các bệnh tự miễn vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn, giả thuyết về “rò rỉ ruột” đã thu hút sự chú ý của giới khoa học. Theo giả thuyết này, các chất từ ruột có thể xâm nhập vào máu và kích hoạt phản ứng viêm, góp phần vào sự phát triển của các bệnh tự miễn. Tuy nhiên, mối liên hệ giữa rò rỉ ruột và các bệnh tự miễn vẫn chưa được chứng minh.
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch (Autoimmune Protocol) được thiết kế nhằm giảm áp lực lên đường tiêu hóa và kiểm soát các triệu chứng tự miễn bằng cách loại bỏ các thực phẩm có khả năng gây viêm.
Một số nghiên cứu nhỏ đã báo cáo những cải thiện về chất lượng cuộc sống ở bệnh nhân viêm ruột khi áp dụng chế độ ăn kiêng này. Tuy nhiên, chúng ta cần có thêm các nghiên cứu quy mô lớn và thiết kế chặt chẽ hơn để khẳng định hiệu quả của chế độ ăn AIP đối với các bệnh tự miễn nói chung.
3. Các giai đoạn của chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch được thiết kế theo ba giai đoạn tiến triển. Đầu tiên, giai đoạn loại trừ nhằm xác định và loại trừ các thực phẩm có khả năng kích hoạt phản ứng tự miễn. Tiếp theo, giai đoạn giới thiệu lại giúp xác định ngưỡng dung nạp cá nhân đối với từng loại thực phẩm.
Cuối cùng, giai đoạn duy trì sẽ giúp xây dựng một chế độ ăn uống lâu dài, phù hợp với cơ địa và tình trạng sức khỏe của mỗi người. Để theo dõi hiệu quả của chế độ ăn này, việc ghi lại nhật ký thực phẩm và các triệu chứng liên quan là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong hai giai đoạn đầu.
3.1 Giai đoạn loại trừ
Giai đoạn loại trừ bắt đầu bằng việc tạm thời loại bỏ các thực phẩm nghi ngờ gây ra triệu chứng tự miễn trong danh sách (ngũ cốc, đậu, sữa, trứng,...) hoàn toàn hoặc theo từng bước. Quá trình này thường kéo dài từ 4 đến 12 tuần.
Sau khoảng 4-6 tuần, bệnh nhân nên tái khám để đánh giá hiệu quả của chế độ ăn loại trừ. Nếu các triệu chứng cải thiện, chứng tỏ thực phẩm là yếu tố gây bệnh. Ngược lại, nếu không có sự thay đổi, có thể nguyên nhân nằm ở yếu tố khác hoặc thực phẩm gây dị ứng chưa được liệt kê trong danh sách loại trừ ban đầu. Lúc này, người khám cần tham vấn ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp tiếp cận phù hợp.
3.2 Giai đoạn thử lại
Giai đoạn thử lại thực phẩm bắt đầu bằng việc từ từ đưa các loại thực phẩm đã loại trừ trước đó trở lại chế độ ăn.
Việc thử lại được tiến hành từng bước một, mỗi loại thực phẩm được thử nghiệm riêng lẻ và theo một trình tự nhất định do người khám cùng bác sĩ quyết định. Quá trình thử nghiệm thường bắt đầu với một lượng nhỏ thực phẩm và tăng dần lên, đồng thời quan sát kỹ lưỡng phản ứng của cơ thể.
Nếu không có bất kỳ triệu chứng bất lợi nào xuất hiện, thực phẩm đó có thể được đưa trở lại chế độ ăn thường xuyên. Tuy nhiên cần lưu ý rằng, việc xác định mối liên hệ giữa thực phẩm và triệu chứng tự miễn dịch có thể mất một khoảng thời gian nhất định. Do đó, quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn và theo dõi chặt chẽ.
3.3 Giai đoạn duy trì
Sau khi xác định được thực phẩm gây dị ứng hoặc khiến người bệnh không dung nạp được, người bệnh nên xây dựng một kế hoạch dinh dưỡng dài hạn, loại trừ hoàn toàn những thực phẩm này.
Đối với trường hợp dị ứng hoặc không dung nạp nhiều loại thực phẩm, việc tham vấn bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng là cần thiết để thiết lập chế độ ăn phù hợp, đảm bảo cung cấp đủ chất dinh dưỡng mà không gây ra các phản ứng bất lợi.
Trong một số trường hợp đặc biệt, việc tiêu thụ một lượng nhỏ thực phẩm gây kích ứng có thể được xem xét, tuy nhiên mọi người cần cân nhắc kỹ lưỡng về mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
4. Ưu và nhược điểm của chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch
Chế độ ăn kiêng AIP, bằng cách loại trừ những thực phẩm gây kích ứng, có khả năng làm giảm tình trạng viêm mạn tính trong cơ thể - một nguyên nhân dẫn đến nhiều bệnh tự miễn.
Bằng việc tập trung vào việc phục hồi niêm mạc ruột, chế độ ăn này giúp giảm thiểu sự xâm nhập của các chất gây dị ứng, qua đó hỗ trợ cơ thể tự chữa lành. Đồng thời, việc cung cấp đầy đủ các dưỡng chất thiết yếu từ rau củ quả tươi, thịt nạc và cá giúp tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện sức khỏe tổng thể.
Việc loại bỏ quá nhiều nhóm thực phẩm trong chế độ ăn kiêng AIP có thể dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng thiết yếu, tiềm ẩn nguy cơ gây ra các vấn đề sức khỏe khác. Do đó, chế độ ăn này không phù hợp với tất cả mọi người, đặc biệt là những đối tượng sau:
- Phụ nữ mang thai.
- Người thiếu cân.
- Người đang bị suy dinh dưỡng.
Nếu mọi người muốn tìm hiểu về việc điều chỉnh chế độ ăn để cải thiện các triệu chứng bệnh tự miễn, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn một kế hoạch ăn uống phù hợp hơn, ít hạn chế hơn so với chế độ ăn AIP.
Trước khi bắt đầu bất kỳ chế độ ăn kiêng nào, việc hợp tác với chuyên gia dinh dưỡng là vô cùng quan trọng. Chuyên gia sẽ giúp lên kế hoạch bữa ăn khoa học, đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất cho cơ thể và tìm kiếm các thực phẩm thay thế lành mạnh. Ngoài ra, việc bổ sung bất kỳ loại thực phẩm chức năng nào cũng nên được tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
5. Danh sách thực phẩm ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch (AIP) đòi hỏi sự loại bỏ nhiều nhóm thực phẩm, tuy nhiên, vẫn cung cấp một chế độ ăn đa dạng và giàu dinh dưỡng.
- Rau củ: Giai đoạn loại trừ tập trung vào các loại rau củ có khả năng gây kích ứng đường ruột. Các loại rau củ có tinh bột, họ đậu và một số loại rau lá xanh đậm tạm thời bị loại trừ. Tuy nhiên, danh sách các loại rau củ được phép tiêu thụ vẫn rất đa dạng, bao gồm: măng tây, củ cải đường, bông cải xanh, cà rốt, súp lơ, cần tây, dưa chuột, các loại rau lá màu xanh đậm khác, nấm, hành tây, rau chân vịt, bí đao, khoai lang, bí xanh.
- Trái cây: Hầu hết các loại trái cây đều được phép tiêu thụ trong chế độ ăn AIP, ngoại trừ một số loại trái cây sấy khô hoặc trái cây có hàm lượng đường tự nhiên cao. Các lựa chọn trái cây an toàn bao gồm: táo, bơ, chuối, các loại quả mọng, anh đào, nho, xoài, dưa hấu, cam, đu đủ, đào, dứa.
- Thịt và hải sản: Ưu tiên các loại thịt nạc, gia cầm và hải sản tươi sống, không qua chế biến. Thịt bò cỏ, thịt cừu, thịt lợn nạc, thịt gà thả vườn và các loại hải sản là những lựa chọn tốt. Thịt nội tạng và nước dùng xương cũng được khuyến khích.
- Dầu: Sử dụng các loại dầu lành mạnh như dầu ô liu, dầu bơ và dầu dừa để thay thế các loại dầu thực vật tinh luyện.
- Chất tạo ngọt: Loại bỏ hoàn toàn đường tinh luyện và các chất làm ngọt nhân tạo. Thay vào đó, hãy sử dụng các chất làm ngọt tự nhiên như đường cỏ ngọt, đường chà là, mật ong, siro cây phong.
- Gia vị: Các loại gia vị tươi và khô như tỏi, gừng, nghệ, các loại thảo mộc tươi, muối biển và hạt tiêu đen đều được phép tiêu thụ. Tránh các loại gia vị có nguồn gốc từ hạt hoặc ớt.
- Thực phẩm lên men: Thực phẩm lên men như kim chi, kombucha, dưa chua rất có lợi cho hệ vi sinh đường ruột.
Chế độ ăn loại trừ là một phương pháp dinh dưỡng đặc biệt nhằm xác định và loại bỏ những thực phẩm có thể gây ra các phản ứng không mong muốn cho cơ thể.
Bằng cách loại bỏ từng nhóm thực phẩm một trong một khoảng thời gian nhất định, người thực hiện chế độ ăn này có thể xác định được chính xác loại thực phẩm nào đang gây ra vấn đề. Mục tiêu cuối cùng là giúp cải thiện các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, mẩn ngứa hoặc các vấn đề sức khỏe khác liên quan đến thực phẩm.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
