Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch là một phương pháp dinh dưỡng loại trừ giúp giảm thiểu các phản ứng viêm trong cơ thể, đặc biệt hữu ích cho những người mắc các bệnh tự miễn. Chế độ ăn này loại bỏ các thực phẩm có khả năng kích hoạt hệ miễn dịch tấn công các mô khỏe mạnh như gluten, sữa, trứng, đường, các loại hạt, đậu và rau củ.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Miễn Dịch Dị Ứng - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch là gì?
Mặc dù không có chế độ ăn nào có khả năng chữa khỏi hoàn toàn bệnh viêm khớp, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng viêm. Chế độ ăn Địa Trung Hải với sự đa dạng các loại thực phẩm giàu chất chống viêm, được đánh giá cao về hiệu quả cải thiện tình trạng viêm khớp. Ngoài ra, các chế độ ăn chay và thuần chay dù hạn chế hơn nhưng cũng mang lại những lợi ích tương tự.
Một phương pháp tiếp cận khác là chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch (AIP). Nguyên tắc của chế độ ăn này dựa trên giả thuyết rằng, một số loại thực phẩm có thể kích thích phản ứng viêm đường ruột, từ đó làm trầm trọng thêm các triệu chứng tự miễn. Tuy nhiên, việc tuân thủ nghiêm ngặt và lâu dài chế độ ăn AIP có thể gây ra tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng cùng các vấn đề sức khỏe khác. Hơn nữa, do thiếu hướng dẫn cụ thể và thống nhất, việc điều chỉnh chế độ ăn AIP để phù hợp với từng cá nhân gặp nhiều khó khăn.
Chế độ ăn kiêng AIP tập trung vào việc loại bỏ một loạt các nhóm thực phẩm tiềm ẩn khả năng gây kích ứng đường ruột và hệ miễn dịch. Ban đầu, chế độ ăn này yêu cầu người thực hiện loại bỏ hoàn toàn:
- Ngũ cốc.
- Các loại đậu.
- Thực phẩm họ cà Solanaceae (bao gồm khoai tây, cà chua, ớt, cà tím).
- Sữa.
- Trứng.
- Cà phê.
- Rượu.
- Các loại hạt.
- Thịt đã qua chế biến.
- Thực phẩm chứa đường và dầu tinh chế cũng như các phụ gia thực phẩm.
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch khắt khe hơn chế độ ăn kiêng Paleo - vốn loại trừ ngũ cốc, sữa và đậu. Ngoài việc tuân thủ chế độ ăn, các chuyên gia y tế cũng khuyến cáo mọi người nên tránh các yếu tố kích thích như thuốc lá và thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs) như ibuprofen và naproxen.
Sau khi loại trừ hoàn toàn các thực phẩm và chất kích thích đường ruột, người bệnh sẽ theo dõi sự cải thiện của các triệu chứng tự miễn dịch. Tiếp theo, bằng cách thử lại từng loại thực phẩm, người bệnh có thể xác định chính xác loại thực phẩm nào gây ra phản ứng dị ứng hoặc không dung nạp.
Quá trình này được gọi là chế độ ăn loại trừ, thường kéo dài từ 4 đến 8 tuần. Tuy nhiên, trước khi thực hiện chế độ ăn này, người bệnh cần có sự tư vấn và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
2. Cơ chế hoạt động của chế độ ăn kiêng này
Các bệnh tự miễn, bao gồm viêm khớp dạng thấp, viêm khớp vảy nến và viêm ruột là những dạng rối loạn tiêu hóa mãn tính, đặc trưng bởi hệ miễn dịch tấn công nhầm các mô khỏe mạnh. Điều này dẫn đến phản ứng viêm kéo dài tại các vị trí bị ảnh hưởng.
Mặc dù nguyên nhân gốc rễ của các bệnh tự miễn vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn, giả thuyết về “rò rỉ ruột” đã thu hút sự chú ý của giới khoa học. Theo giả thuyết này, các chất từ ruột có thể xâm nhập vào máu và kích hoạt phản ứng viêm, góp phần vào sự phát triển của các bệnh tự miễn. Tuy nhiên, mối liên hệ giữa rò rỉ ruột và các bệnh tự miễn vẫn chưa được chứng minh.
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch (Autoimmune Protocol) được thiết kế nhằm giảm áp lực lên đường tiêu hóa và kiểm soát các triệu chứng tự miễn bằng cách loại bỏ các thực phẩm có khả năng gây viêm.
Một số nghiên cứu nhỏ đã báo cáo những cải thiện về chất lượng cuộc sống ở bệnh nhân viêm ruột khi áp dụng chế độ ăn kiêng này. Tuy nhiên, chúng ta cần có thêm các nghiên cứu quy mô lớn và thiết kế chặt chẽ hơn để khẳng định hiệu quả của chế độ ăn AIP đối với các bệnh tự miễn nói chung.
3. Các giai đoạn của chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch
Chế độ ăn kiêng theo phác đồ tự miễn dịch được thiết kế theo ba giai đoạn tiến triển. Đầu tiên, giai đoạn loại trừ nhằm xác định và loại trừ các thực phẩm có khả năng kích hoạt phản ứng tự miễn. Tiếp theo, giai đoạn giới thiệu lại giúp xác định ngưỡng dung nạp cá nhân đối với từng loại thực phẩm.
Cuối cùng, giai đoạn duy trì sẽ giúp xây dựng một chế độ ăn uống lâu dài, phù hợp với cơ địa và tình trạng sức khỏe của mỗi người. Để theo dõi hiệu quả của chế độ ăn này, việc ghi lại nhật ký thực phẩm và các triệu chứng liên quan là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong hai giai đoạn đầu.
3.1 Giai đoạn loại trừ
Giai đoạn loại trừ bắt đầu bằng việc tạm thời loại bỏ các thực phẩm nghi ngờ gây ra triệu chứng tự miễn trong danh sách (ngũ cốc, đậu, sữa, trứng,...) hoàn toàn hoặc theo từng bước. Quá trình này thường kéo dài từ 4 đến 12 tuần.
Sau khoảng 4-6 tuần, bệnh nhân nên tái khám để đánh giá hiệu quả của chế độ ăn loại trừ. Nếu các triệu chứng cải thiện, chứng tỏ thực phẩm là yếu tố gây bệnh. Ngược lại, nếu không có sự thay đổi, có thể nguyên nhân nằm ở yếu tố khác hoặc thực phẩm gây dị ứng chưa được liệt kê trong danh sách loại trừ ban đầu. Lúc này, người khám cần tham vấn ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp tiếp cận phù hợp.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
