Bệnh sốt Q là gì và có nguy hiểm không?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ. Bác sĩ Nguyễn Thị Nhật - Bác sĩ Chuyên khoa truyền nhiễm - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng. Bác sĩ đã có hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực thận nhân tạo, và trong lĩnh vực truyền nhiễm, khám và quản lý các bệnh nhân mắc bệnh thận và các bệnh truyền nhiễm.

Sốt Q là bệnh của vật nuôi lây sang người do tiếp xúc trực tiếp hoặc lây qua đường hô hấp từ ổ bệnh. Một điều may mắn là bệnh sốt Q có khả năng tự phục hồi cao và miễn dịch có thể bảo vệ cả đời.

Sốt Q (Q Fever; Query fever) là bệnh của súc vật (bò cừu dê...) lây sang người qua phân, nước tiểu, sữa, nhau thai. Bệnh ở người thường cấp tính (đôi khi chuyển mạn tính).

Tác nhân gây bệnh là Coxiella burnetii (R. burnetii) - một loại cầu trực khuẩn Gram âm, nhỏ hơn các Rickettsii khác (dài 0,3 – 0,7 m). Đây là loại vi khuẩn có nha bào với sức đề kháng cao ở ngoại môi, sống được hơn 1 tháng trên thịt tươi để lạnh, từ 7 - 10 tháng trên len ở nhiệt độ 15 - 200C, trên 40 tháng trong sữa bỏ kem ở nhiệt độ trong nhà; vi khuẩn bị diệt bởi Lysol 1%, formaldehyde 2%, hydrogen peroxyde 5%.

Những động vật nhiễm mầm bệnh như cừu, mèo nuôi,... thường không có triệu chứng nhưng thải ra ngoài rất nhiều vi khuẩn trong phân, nước tiểu, sữa, đặc biệt nhau thai mỗi lần sinh đẻ (nhau thai cừu bệnh chứa tới 1.000.000.000 vi khuẩn/1gam tổ chức). Những chất thải kể trên là những yếu tố truyền vi khuẩn từ súc vật sang người và giữa các súc vật .

Bệnh hiếm thấy lây trực tiếp từ người bệnh sang người bình thường, kể cả qua đường hô hấp. Thế nhưng, vi khuẩn lại có khả năng lây nhiễm từ động vật sang người qua các phương thức lây truyền chủ yếu:

• Do tiếp xúc trực tiếp trong nghề với da, len, thịt, nhau thai, nước ối, nước tiểu, phân của con vật bị bệnh; hoặc tiếp xúc với quần áo, chất thải của bệnh nhân.
• Do lây đường hô hấp: hít phải bụi chứa vi khuẩn bốc lên từ các chất thải của súc vật bệnh trong nhà máy, trên đồng cỏ v.v..; phân tử chứa vi khuẩn có thể bay xa tới trên 1,5 dặm (2,4 km); có ý kiến cho đây là phương thức phổ biến (ở các nước phát triển). C.burnetii có thể dùng làm vũ khí sinh học dạng khí dung. Bệnh hiếm thấy lây trực tiếp từ người bệnh sang người lành qua đường hô hấp.
• Do lây đường ăn uống: Do ăn thịt không chín, hoặc sữa tươi của con vật bị bệnh. Tuy nhiên, phương thức lây truyền này hiếm gặp hơn.

Thời gian ủ bệnh khoảng 18 - 20 ngày (14 - 39 ngày); Sau đó, bệnh khởi phát đột ngột, với hội chứng giả cúm có sốt cao, đau đầu/hốc mắt, đau cơ khớp, vã mồ hôi, ho, thậm chí ra máu, triệu chứng khám phổi không rõ, hình ảnh trên phim X-quang thường có viêm phổi không điển hình.

Tiến triển của bệnh rất đa dạng nhưng thường nhẹ, phục hồi vào ngày thứ 15. Tỷ lệ tử vong chỉ khoảng dưới 2%. Một số trường hợp bị nặng, hiếm gặp hơn, với biến chứng viêm nội tâm mạc kéo dài đến 2 năm (chiếm 50% số bệnh nhân có bệnh van tim); viêm gan hạt mạn tính; hội chứng thần kinh; viêm tắc mạch,..

Bệnh sốt Q xuất hiện ở rất nhiều nước trên thế giới. Tỷ lệ mắc thực chất còn cao hơn thông báo vì có nhiều thể nhẹ, phát hiện sót, xét nghiệm thiếu ở cơ sở.

Dịch lưu hành ở địa bàn có súc vật chứa mầm bệnh. Bệnh đã xảy ra ở các điểm nguy cơ như trại gia súc (trâu bò, dê, cừu), các xí nghiệp chế biến thịt, sữa, lông, len..., các Viện nghiên cứu Y tế và Thú y, đặc biệt là những nơi dùng cừu để nghiên cứu.

Việt Nam hiện là đất nước với nền nông nghiệp được chú trọng, chăn nuôi và phát triển gia súc nhiều ở vùng nông thôn, các khu trang trại. Những loại động vật này, như bò, dê, cừu, hay một số loài vật khác như trâu, bò, lợn, cá... đều có nguy cơ trở thành ổ chứa mầm bệnh trong tự nhiên.

Tuy nhiên, điều may mắn là mọi cá nhân đều thụ bệnh. Sau khỏi bệnh, miễn dịch có khả năng cả đời; miễn dịch tế bào lâu dài hơn miễn dịch dịch thể.

Sốt Q được coi là thể bệnh tự hồi phục phổ biến nhất; ở nhiều vùng, có tới 11-12% dân có kháng thể với C.burnetii mà không có tiền sử cảm cúm, viêm phổi,...

Nguồn tham khảo: Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế