Siêu âm bụng trẻ em (Siêu âm nhi khoa)

Bài viết được viết bởi ThS.BS Hoàng Làn Văn Đức - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh, Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Siêu âm bụng trẻ em là phương pháp khám xét vùng bụng của trẻ bằng sử dụng sóng âm thanh để tạo ra hình ảnh, nó không sử dụng bức xạ như X quang nên không có tác hại nào. Siêu âm rất có giá trị trong khám xét để đánh giá và phát hiện nguyên nhân của đau bụng, vùng chậu và bìu của trẻ.

Phương pháp này sử dụng máy siêu âm với các đầu dò thích hợp, khi siêu âm, đầu dò sẽ được bôi một lớp gel để tăng sự tiếp xúc và truyền sóng siêu âm giữa da và đầu dò (vì các bóng khí giữa da và đầu dò sẽ chặn sự truyền sóng siêu âm từ đầu dò vào cơ thể).

Sóng âm tần số cao truyền từ đầu dò vào cơ thể, khi đi qua mỗi cơ quan bộ phận trong cơ thể, chúng lại có những sóng âm dội lại, khi đó đầu dò thu lại những sóng đó về máy tính và phân tích tái tạo lại hình ảnh những cơ quan bộ phận mà sóng âm đi qua. Quá trình từ khi phát sóng âm truyền vào cơ thể, sóng âm dội lại và đầu dò thu nhận lại, đến khâu xử lý tạo ra hình ảnh rất nhanh, gần như tức thì, nên có thể thu nhận được hình ảnh các cấu trúc, cơ quan với sự vận động thời gian thực, như các quai ruột nhu động, thấy luồng trào ngược dạ dày – thực quản, hay máu chảy trong lòng mạch trên siêu âm màu,..

Siêu âm đơn giản chỉ là đặt đầu dò tiếp xúc với da nơi cần quan sát các cơ quan bên trong, nên không xâm lấn và không đau. Mặt khác, nó không sử dụng tia bức xạ như trong chụp X quang nên không lo trẻ bị nhiễm xạ. Đây là những điều mà hầu hết các bậc cha mẹ lo lắng khi cho trẻ đi siêu âm.

Các bộ phận có thể thăm khám được trên siêu âm như: gan, mật, tụy, lách, thận, bàng quang, tử cung và buồng trứng với trẻ nữ, dạ dày, ruột.

Một số bệnh lý hoặc tình trạng bệnh mà siêu âm có thể phát hiện:

• Giúp xác định nguyên nhân gây đau bụng ở trẻ: hay gặp như viêm hoặc áp xe ruột thừa, lồng ruột, viêm ruột, giãn các quai ruột kèm tăng nhu động ngược chiều như trong tắc ruột, viêm túi mật,...
• Giúp xác định nguyên nhân gây nôn ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ như: lồng ruột (có thể lồng hồi- hồi tràng, lồng hồi – manh tràng,..), hẹp phì đại môn vị bẩm sinh,..
• Đánh giá kích thước các cơ quan như gan to, lách to, xơ gan teo, teo thận do suy thận,...
• Đánh giá vị trí các cơ quan, như trong đảo ngược phủ tạng lách nằm bên phải, gan quay sang trái, hay thận sa xuống hố chậu,..
• Đánh giá sự xuất hiện và vị trí của dịch bất thường trong ổ bụng.
• Đánh giá hạch to ổ bụng như hạch mạc treo ruột, hạch khoang sau phúc mạc.

Ngoài ra, khi siêu âm có thể kết hợp với Doppler để đánh giá và phát hiện tốt hơn các bất thường:

• Hẹp, tắc mạch máu trong ổ bụng (như do cục máu đông).
• Các khối u giàu mạch, hoặc các dị dạng mạch máu bẩm sinh.
• Giảm hoặc mất tưới máu kèm hình xoáy nước của bó mạch như trong xoắn buồng trứng (có thể gặp ở trẻ nữ), xoắn tinh hoàn ở trẻ nam.

Vì siêu âm cung cấp hình ảnh thời gian thực, nên Bác sĩ có thể sử dụng nó để hướng dẫn chọc hút bằng kim nhỏ hoặc sinh thiết. Ngoài ra, siêu âm còn được sử dụng để hướng dẫn việc đặt ống thông hoặc các thiết bị dẫn lưu khác. Điều này đảm bảo an toàn và chính xác.

Đối với các trường hợp cấp cứu như trẻ đau bụng, nôn trớ ... thì cho trẻ đi khám ngay, và nếu bác sĩ khám có chỉ định siêu âm cho con bạn, thì cho trẻ siêu âm ngay theo chỉ dẫn của nhân viên y tế mà không cần phải chuẩn bị gì nhiều.

Đối với một số trường hợp đặc biệt cần chuẩn bị như:

• Trẻ nghi ngờ teo đường mật bẩm sinh thì sẽ siêu âm vào các thời điểm trẻ đói (nhịn ăn hoặc bú ít nhất 3 giờ), sau ăn hoặc bú từ 15 phút cho đến 1,5 giờ.
• Trẻ nữ cần đánh giá tử cung buồng trứng trong trường hợp nghi ngờ dậy thì sớm hoặc dị dạng, cần uống nước nhịn tiểu để bàng quang có đủ nước tiểu, khi siêu âm. Bác sĩ sẽ đặt đầu dò phía trước bàng quang, sử dụng bàng quang đầy nước tiểu như là cửa sổ siêu âm để quan sát tử cung và buồng trứng phía sau.

Thường thì con bạn sẽ trải qua quá trình siêu âm một cách dễ dàng, nhanh chóng và không đau. Hầu hết các máy siêu âm ở Bệnh viện Vinmec đều có chức năng sưởi ấm gel, vì vậy mà không sợ trẻ bị lạnh hoặc giật mình, hay khó chịu như khi siêu âm với gel lạnh vào mùa đông.

Một số trường hợp trẻ sợ khi gặp Bác sĩ, hoặc trẻ vừa lấy máu hoặc tiêm truyền xong thì khi gặp bất cứ nhân viên y tế nào sẽ sợ và khóc, làm hạn chế quá trình làm siêu âm. Khi đó, bạn có thể dỗ dành con, đưa cho trẻ các món đồ chơi để trẻ hợp tác với Bác sĩ trong quá trình siêu âm, thậm chí có một số trường hợp phải có sự can thiệp bằng cách giữ yên trẻ để làm siêu âm.

Lợi ích:

• Hầu hết siêu âm là thăm khám không xâm lấn (không dùng kim tiêm hay thuốc).
• Siêu âm là phương pháp sử dụng sóng âm tần số cao, không sử dụng tia X nên an toàn, không bị nhiễm xạ.
• Siêu âm cho hình ảnh rõ ràng về mô mềm mà không thấy được trên hình ảnh X quang thông thường.
• Siêu âm có thể gây khó chịu một chút, nhất là với những người nhạy cảm (như có máu buồn), nhưng không gây đau.
• Siêu âm là phương pháp thăm khám phổ biến, dễ thực hiện và ít tốn kém hơn so với hầu hết các phương pháp thăm khám hình ảnh khác.
• Siêu âm rất hữu ích trong các thăm khám đánh giá cơn đau bụng, vùng chậu hoặc bìu ở trẻ em.

Rủi ro: Với siêu âm chẩn đoán thì hầu như chưa phát hiện các tác hại nào với con người.

Với trẻ nhỏ quấy khóc, không hợp tác có thể làm quá trình siêu âm mất nhiều thời gian hơn, hình ảnh thu được không rõ nét.

Những trẻ đầy bụng, chướng hơi làm cho việc thăm khám hạn chế hơn, do sóng siêu âm không xuyên qua được không khí.

Trẻ em bị béo phì cũng làm hạn chế siêu âm, do mỡ nhiều sẽ làm suy yếu sóng siêu âm đi vào cơ thể.

Khoa nhi tại hệ thống Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ tiếp nhận và thăm khám các bệnh lý mà trẻ sơ sinh cũng như trẻ nhỏ dễ mắc phải: Sốt virus, sốt vi khuẩn, viêm tai giữa, viêm phổi ở trẻ,.... Với trang thiết bị hiện đại, không gian vô trùng, giảm thiểu tối đa tác động cũng như nguy cơ lây lan bệnh. Cùng với đó là sự tận tâm từ các bác sĩ giàu kinh nghiệm chuyên môn với các bệnh nhi, giúp việc thăm khám không còn là nỗi trăn trở của các bậc cha mẹ.