Chụp cắt lớp vi tính viêm tụy mãn

Bài viết bởi Bác sĩ nội trú, Thạc sĩ Trần Đức Tuấn - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Ngày nay, việc sử dụng rượu quá nhiều có thể dẫn đến một bệnh lý vô cùng nguy hiểm và gây hại cho sức khỏe của bệnh nhân đó là bệnh viêm tụy mãn. Để phát hiện kịp thời và có phương pháp điều trị bệnh hiệu quả thì cần sự hỗ trợ của kỹ thuật chụp cắt lớp vi tính viêm tụy cho những hình ảnh viêm tụy mạn tính rất cụ thể và hỗ trợ các bác sĩ trong việc chẩn đoán rất nhiều.

Viêm tụy mãn được định nghĩa là tình trạng sỏi trong tụy, có rất nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng này nhưng trong đó sử dụng rượu bia quá nhiều là nguyên nhân hàng đầu. Viêm tụy mãn làm xơ hóa dần nhu mô tụy, cho đến khi tổ chức nhu mô tụy bị hoại tử và mất chức năng trong hệ tiêu hóa của người bệnh. Viêm tụy mãn nguyên phát có sự vôi hóa diễn ra thường gặp nhiều hơn đối với nam giới trong độ tuổi từ 35 – 50 và có thói quen uống nhiều rượu bia, có thể là người nghiện rượu. Một số nguyên nhân khác dẫn đến bệnh lý viêm tụy mãn đó là rối loạn chuyển hóa trong cơ thể như thiếu protein, dư thừa lipid trong thời gian dài, nhiễm độc chì, nhiễm độc thủy ngân hay một số nguyên nhân khác liên quan đến tự miễn. Viêm tụy mãn thứ phát thường do tắc ống tụy hay tắc bóng Vater.

Một số biểu hiện lâm sàng thường gặp của viêm tụy mãn đó là:

• Đau bụng thượng vị, đau tăng dần sau bữa ăn, đau lan ra vùng lưng, đau có thể nhẹ và kéo dài hoặc nặng và dai dẳng hơn;
• Nôn, buồn nôn;
• Sụt cân;
• Tiêu phân mỡ;
• Bệnh viêm tụy mãn nếu không được phát hiện và điều trị ngay từ đầu thì sẽ dẫn đến tình trạng kém hấp thu kèm với đái tháo đường trong khoảng 10 năm sau đó.

Về phương pháp điều trị thì chú trọng vào điều trị nội khoa cho bệnh nhân, đôi khi cần cân nhắc vấn đề phẫu thuật nếu bệnh nhân đau bụng trong thời gian quá lâu và không đáp ứng với thuốc điều trị nội khoa. Phẫu thuật điều trị viêm tụy mãn đó là dẫn lưu ống tụy hay nối ống tụy với ruột, hoặc cũng có thể áp dụng kỹ thuật cắt bỏ một hay nhiều phần của tuyến tụy với những bệnh nhân bị viêm tụy mãn thể nặng. Ngoài ra, một điều hết sức quan trọng đó là bệnh nhân cần phải thực hiện bỏ thói quen uống nhiều bia rượu, ăn uống theo chế độ mà bác sĩ đưa ra bao gồm nhiều đạm, ít chất béo, ít tinh bột và chia thành nhiều bữa ăn trong ngày.

Bên cạnh những triệu chứng lâm sàng thì cận lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán những bệnh lý đường tiêu hóa, nhất là bệnh viêm tụy mãn. Đối với bệnh lý này thì phương pháp siêu âm thông thường ít hiệu quả trong việc chẩn đoán, thay vào đó chụp cắt lớp vi tính viêm tụy được áp dụng nhiều hơn với hiệu quả cao trong chẩn đoán.

Cụ thể hơn, hình ảnh viêm tụy mạn tính khi chụp cắt lớp vi tính viêm tụy có thể nhìn thấy rất rõ kể cả khi không tiêm thuốc cản quang vẫn thấy được hình ảnh vôi hóa, hình ảnh sỏi trong ống tụy cũng như sự lan tỏa hay khu trú của tổ chức viêm. Về kích thước của tụy cũng có những thay đổi nhất định, bệnh nhân viêm tụy mãn khi chụp cắt lớp vi tính viêm tụy có thể thấy kích thước tụy to ra hoặc nhỏ hơn so với bình thường, cần phân biệt với những trường hợp tụy của người già bị teo nhỏ hay trường hợp tụy to ra đối với những khối u đặc.

Một đặc điểm khác đó là ống Wirsung bị giãn ra, dựa vào đặc điểm này chia viêm tụy thành 3 thể bệnh theo Kasugai như thể nhẹ có ống Wirsung bình thường với một vài vòng nối bị bất thường, thể vừa xuất hiện dấu hiệu ống Wirsung không đều và thể nặng có tình trạng ống tụy bị hẹp, tìm thấy sỏi trong ống tụy, giả nang tụy và cả hiện tượng hẹp ống mật chủ. Nếu có nang tụy thì khi chụp cắt lớp vi tính viêm tụy sẽ khảo sát được kích thước và số lượng nang, những đặc điểm cấu trúc bên trong của nang. Trường hợp bệnh nhân có những triệu chứng đau dữ dội do bị viêm nhiễm thần kinh thận tạng thì khi chụp cắt lớp vi tính sẽ thấy được tình trạng thận tạng bị chèn ép hay có sự thâm nhiễm không đồng đều về tổ chức mỡ phía sau tụy.

Khi chụp cắt lớp vi tính viêm tụy cũng sẽ phát hiện ra một số biến chứng thường gặp của bệnh lý này bao gồm:

• Giả nang, nang: Đây là biến chứng thường gặp nhất, trên lâm sàng thường không thể phát hiện được mà cần phải dựa vào siêu âm hoặc chụp cắt lớp vi tính có tiêm thuốc cản quang thì sẽ thấy thuốc được giữ trong những nang này, cho hình ảnh tỷ trọng không đồng đều, thành tụy dày và cấu trúc không đều, có hơi... Nang có xu hướng lan tỏa lên trung thất hoặc sang lỗ thực quản, lỗ động mạch chủ với hình ảnh quan sát được là bờ của khối lan tỏa thường đều, mỏng, nhiều vòng có chứa dịch và khi tiêm thuốc cản quang vào thì không bắt. Nếu nang bị vỡ thì có thể gây ra tình trạng nhiễm trùng, tràn dịch màng phổi, dịch ổ bụng và không thấy hình ảnh nang trên phim cắt lớp vi tính viêm tụy trong trường hợp này.
• Giãn đường mật: Do chèn ép ống mật chủ gây nên hoặc xơ hóa tụy và sỏi trong tụy gây nên.
• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa hay giả phình động mạch do nang tụy.
• Bệnh lý ác tính: Thường rất khó để phát hiện trong thời gian đầu, nếu giai đoạn sau có thể thấy bờ tổ chức thay đổi, bị vôi hóa, giảm tỷ trọng...
• Những bệnh lý tiêu hóa như vỡ lách, hẹp môn vị tá tràng, giãn tĩnh mạch dạ dày, loét hành tá tràng...
• Tràn dịch màng phổi.
• Tràn dịch ổ bụng.

Những kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện bệnh lý viêm tụy mãn như siêu âm và chụp cắt lớp vi tính viêm tụy. Trong khi siêu âm không có hiệu quả cao trong lĩnh vực này thì chụp cắt lớp vi tính viêm tụy lại đóng vai trò củng cố chẩn đoán, giúp các bác sĩ khẳng định chẩn đoán và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp nhất cho bệnh nhân.