Mối quan hệ giữa nhiễm virus viêm gan C và quá tải sắt

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Nhật - Bác sĩ Truyền nhiễm - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Đa số những người nhiễm virus viêm gan C đều trở thành mãn tính và có nguy cơ quá tải sắt. Hậu quả của việc tích trữ sắt quá nhiều sẽ dẫn tới ung thư biểu mô tế bào gan, đái tháo đường typ 2, suy tim,...

Viêm gan C là một bệnh truyền nhiễm do virus Hepatitis gây nên, đường lây truyền bệnh chủ yếu theo đường máu. Khi virus HCV xâm nhập vào cơ thể chúng có thời gian ủ bệnh khá dài từ 7-8 tuần, sau đó bắt đầu thời kỳ khởi phát. Đa phần những bệnh nhân viêm gan C cấp tính ít có triệu chứng. Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, nhức đầu và một số triệu chứng giống cảm cúm, có thể kèm theo hiệu tượng vàng da, vàng mắt, nước tiểu sẫm màu,...

Viêm gan C mạn tính chiếm tỷ lệ cao hơn nhiều so với viêm gan B (viêm gan C có tỷ lệ khoảng từ 30 - 60%, trong khi đó tỷ lệ này của viêm gan B chỉ là 10%). Viêm gan C thường diễn biến thầm lặng và kéo dài từ 10-30 năm, vì thế người bệnh thường không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Viêm gan mãn tính có thể dẫn tới tình trạng quá tải sắt tại gan và có nguy cơ dẫn tới những biến chứng nguy hiểm như xơ gan, ung thư gan,...

XEM THÊM: Viêm gan C: Khả năng tiến triển thành bệnh gan mãn tính, xơ gan, ung thư gan

Sắt là một nguyên tố vi lượng quan trọng trong cơ thể con người. Trong cơ thể con người, sắt rất quan trọng để duy trì chức năng cơ bản của nhiều loại protein. Sắt trong chế độ ăn uống được hấp thụ thông qua chất vận chuyển kim loại hóa trị 2 1 (DMT1), một chất đa màng protein, hoặc protein mang heme 1 trên tế bào ruột tá tràng và hỗng tràng. Sau đó, nó được xuất ra bởi ferroportin (FPN) để liên kết với transferrin trong máu và được đưa đến các nguyên bào hồng cầu để tạo hồng cầu.

Sắt không được sử dụng cũng có thể được lưu trữ dưới dạng ferritin hoặc hemosiderin trong tế bào ruột, đại thực bào và tế bào gan. Không có cơ chế sinh lý hiệu quả nào để bài tiết sắt, một ít sắt (khoảng 2 mg mỗi ngày) bị mất đi do bong tróc các tế bào biểu mô ruột, bong tróc các tế bào da và tiết niệu, mất máu và mồ hôi.

Cân bằng nội môi sắt trong cơ thể con người chủ yếu được điều chỉnh bởi hệ thống hepcidin / FPN và protein điều hòa sắt / yếu tố đáp ứng với sắt (IRP / IRE). Hepcidin là một hormone peptide chủ yếu do gan tiết ra. Khi nồng độ sắt tăng lên, hepcidin sẽ điều chỉnh tiêu cực nồng độ sắt bằng cách liên kết với FPN và thúc đẩy quá trình nội hóa và thoái hóa FPN. Điều này làm giảm lượng sắt được hấp thụ bởi các tế bào ruột được giải phóng bởi các tế bào gan và được tái chế từ các đại thực bào, cuối cùng làm giảm nồng độ transferrin trong máu. Ngược lại, khi nồng độ sắt giảm, hepcidin sẽ được điều chỉnh để cải thiện nồng độ transferrin. Thụ thể transferrin 1 (TfR1) và thụ thể protein 6 di truyền hình thái xương có thể cảm nhận độ bão hòa transferrin (TS) và hàm lượng sắt trong mô, tương ứng, điều chỉnh thêm nồng độ hepcidin. Hepcidin cũng có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác, bao gồm viêm, hoạt động tạo hồng cầu của tủy xương và sức căng oxy trong tế bào gan. Trong khi hepcidin điều chỉnh chuyển hóa sắt hệ thống theo phiên mã và sau chuyển hóa, chuyển hóa sắt trong tế bào được điều chỉnh bởi hệ thống IRP / IRE sau mô tả. Hệ thống IRP / IRE thay đổi sự biểu hiện của các protein liên quan đến chuyển hóa sắt, chẳng hạn như ferritin, FPN, yếu tố gây thiếu oxy 2β (HIF2β / EPAS1), DMT1, TfR1 và các protein khác.

Trong một nghiên cứu trên 100 bệnh nhân nhiễm HCV liên tiếp được làm sinh thiết gan, 19 bệnh nhân được phát hiện dương tính với nhuộm sắt trong gan, có liên quan đến xơ hóa giai đoạn III hoặc IV. 55 bệnh nhân có ít nhất một giá trị bất thường của SI, ferritin, hoặc TS. Trong phân tích đa biến, yếu tố tiên đoán độc lập duy nhất của xơ gan nặng là ferritin huyết thanh. Giá trị ferritin huyết thanh và vết sắt trong mô có mối tương quan thuận đáng kể.

Tuy nhiên, ferritin huyết thanh tăng cao cũng có thể do viêm gan. Năm 1994, một nghiên cứu trên 123 bệnh nhân viêm gan mãn tính cho thấy SI, bão hòa sắt và ferritin tăng ở bệnh nhân nhiễm HCV, trong khi không tìm thấy bằng chứng về sự tích tụ sắt trong gan ở bất kỳ bệnh nhân nào. Trong nghiên cứu này, ferritin huyết thanh tăng cao trong trường hợp không có tình trạng ứ sắt ở gan, điều này cho thấy rằng ferritin huyết thanh tăng cao cũng có thể do chính chứng viêm gây ra. Do đó, ferritin tăng cao phản ánh sự tích tụ sắt ở gan, cũng như tình trạng viêm gan, đồng thời dự báo tình trạng xơ hóa gan nặng. Nói cách khác, tích tụ sắt ở gan có thể dẫn đến tăng ferritin, trong khi ferritin tăng cao không chỉ do tích tụ sắt ở gan mà còn do viêm gan.

Sự hấp thu sắt được kiểm soát chặt chẽ thông qua hepcidin, trong khi không có cơ chế sinh lý hiệu quả nào để đào thải sắt ra khỏi cơ thể. Tại gan, những bệnh nhân viêm gan C mãn tính sự lắng đọng sắt được tìm thấy trong cả tế bào gan và tế bào lưới nội mô. Giống như các loại virus khác, virus viêm gan C cần các thành phần cấu tạo của tế bào vật chủ để sinh sôi nảy nở và sắt là một trong những thành phần quan trọng nhất. Nhiều nghiên cứu đã khám phá mối liên hệ giữa quá tải sắt và vòng đời của virus HCV với nhiều kết quả khác nhau. Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng sắt thúc đẩy sự nhân lên của virus HCV, trong khi đó những kết quả nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng sắt ngăn chặn sự nhân lên của HCV. Hầu hết các nghiên cứu đều cho thấy vai trò tích cực của sắt đối với quá trình chuyển dịch của virus HCV.

Tóm lại, cho đến nay các tài liệu ngày càng tăng chứng minh rằng nhiễm virus viêm gan C dẫn đến quá tải sắt và lần lượt sắt ảnh hưởng đến vòng đời HCV. Cần tiến hành các nghiên cứu sâu hơn để làm rõ cơ chế liên quan đến sự tương tác phức tạp giữa sắt và HCV.

Nguồn tham khảo: ncbi.nlm.nih.gov, .medscape.com,