Bệnh celiac và hội chứng ruột kích thích (IBS) là hai tình trạng tiêu hóa phổ biến nhưng có những đặc điểm và ảnh hưởng khác nhau đến sức khỏe của người bệnh, đòi hỏi những biện pháp quản lý cũng như điều trị thích hợp. Việc hiểu rõ về bệnh celiac và IBS sẽ giúp người bệnh có những lựa chọn điều trị hiệu quả hơn, từ đó cải thiện sức khỏe và sinh hoạt hàng ngày.
Bài viết này được viết dưới sự hướng dẫn chuyên môn của các bác sĩ thuộc khoa Tiêu hoá - Gan Mật - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
1. Điểm chung giữa bệnh Celiac và hội chứng ruột kích thích
Cả bệnh celiac và hội chứng ruột kích thích (IBS) đều có thể dẫn đến triệu chứng như co thắt dạ dày, đầy hơi và rối loạn tiêu hoá sau khi người bệnh tiêu thụ một số thực phẩm cụ thể. Vậy làm thế nào để phân biệt?
2. Bệnh Celiac
Khi người bệnh mắc bệnh celiac, hệ miễn dịch sẽ phản ứng với gluten - một loại protein có trong các loại ngũ cốc như lúa mì, lúa mạch hoặc lúa mạch đen. Nếu người bệnh tiêu thụ ngũ cốc, bánh mì hoặc thực phẩm khác chứa gluten sẽ có thể gặp các vấn đề sức khỏe.
Cả trẻ em và người lớn đều có thể mắc bệnh, chiếm khoảng 1% dân số. Một số người có thể có phản ứng với gluten mà không mắc bệnh celiac; tình trạng này thường được gọi là nhạy cảm với gluten.
2.1 Triệu chứng
Triệu chứng của bệnh celiac bao gồm tiêu chảy, co thắt dạ dày, đầy hơi, chướng bụng hoặc sụt cân. Nhiều người còn phải đối mặt với tình trạng thiếu máu do cơ thể không tạo đủ hồng cầu, dẫn đến cảm giác yếu ớt hoặc mệt mỏi. Các triệu chứng khác có thể bao gồm trào ngược axit, ợ chua, ngứa, nổi mụn nước trên da, tê hoặc ngứa ran ở bàn tay hoặc bàn chân, đau khớp, đau đầu, lở miệng và tổn thương men răng.
Ở trẻ em, bệnh celiac thường gây ra các vấn đề như nôn mửa, tiêu chảy hoặc mất cảm giác đói.
2.2 Nguyên nhân
Nguyên nhân của bệnh celiac vẫn không hoàn toàn rõ ràng, tuy nhiên, một số gen trong cơ thể có thể làm tăng khả năng mắc bệnh. Bệnh có thể khởi phát sau khi mang thai hoặc trong thời gian trải qua căng thẳng nghiêm trọng. Nhiễm trùng cũng được cho là có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh.
2.3 Rủi ro
Bệnh celiac có thể gây ra nhiều rủi ro lâu dài, bao gồm tổn thương niêm mạc ruột và giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng. Điều này có thể dẫn đến việc cơ thể không dung nạp lactose, gây ra triệu chứng đầy hơi khi tiêu thụ sản phẩm từ sữa. Thiếu canxi và vitamin D do chế độ ăn uống không đủ chất có thể khiến bệnh nhân bị yếu xương hoặc loãng xương.
Trẻ em mắc bệnh celiac có thể gặp khó khăn trong việc đảm bảo đủ dinh dưỡng cần thiết để phát triển cơ và xương khỏe mạnh, dẫn đến việc phát triển chậm hơn so với các bạn đồng trang lứa về cả chiều cao, cân nặng.
Khoảng 20% người mắc bệnh celiac vẫn có thể gặp các triệu chứng mặc dù duy trì chế độ ăn không chứa gluten. Ngoài ra, bệnh celiac và hội chứng ruột kích thích cũng có thể xuất hiện chung trong cơ thể bệnh nhân.
3. Hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích là một rối loạn ảnh hưởng đến ruột già (đại tràng), ảnh hưởng đến khoảng 10% đến 15% tổng số người mắc bệnh này. Hầu hết người mắc bệnh trải qua triệu chứng từ nhẹ hoặc trung bình.
3.1 Triệu chứng
Triệu chứng của hội chứng ruột kích thích bao gồm đau bụng dữ dội hoặc cảm giác đầy hơi. Ngoài ra, người bệnh có thể trải qua tình trạng táo bón, tiêu chảy hoặc cả hai theo những giai đoạn khác nhau. Tương tự như bệnh celiac, cơn đau do hội chứng ruột kích thích có thể bắt đầu sau khi ăn. Người bệnh có thể cảm thấy cần phải sử dụng nhà vệ sinh thường xuyên và phát hiện chất nhầy trong phân.
Một số phụ nữ mắc bệnh có thể trải qua cơn đau ở những thời điểm khác nhau trong chu kỳ kinh nguyệt. Họ có thể gặp đau bụng và tiêu chảy trước khi chu kỳ kinh bắt đầu và trong vài ngày đầu tiên của chu kỳ, đồng thời cũng có thể trải qua tình trạng đầy hơi và táo bón vào giữa chu kỳ.
3.2 Nguyên nhân
Nguyên nhân của hội chứng ruột kích thích vẫn chưa được xác định rõ ràng. Các chuyên gia cho rằng, có thể có sự rối loạn trong cách não bộ truyền tín hiệu đến ruột, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa thức ăn. Mặc dù căng thẳng không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra hội chứng ruột kích thích nhưng có thể làm tăng cảm giác khó chịu và triệu chứng của bệnh.
3.3 Rủi ro
Hội chứng ruột kích thích không gây ra vấn đề sức khỏe nặng nề. Tuy nhiên, bệnh có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh và các triệu chứng có thể biến đổi theo thời gian.
4. Phân biệt bệnh Celiac và hội chứng ruột kích thích?
Nếu người bệnh trải qua đau bụng dữ dội, tiêu chảy hoặc đầy hơi ngay sau khi ăn một số loại thực phẩm, việc tìm kiếm sự tư vấn y tế là quan trọng. Bác sĩ có thể đề xuất xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân. Các loại xét nghiệm mà bệnh nhân có thể thực hiện bao gồm:
- Xét nghiệm máu: Giúp xác định xem cơ thể có kháng thể celiac hay không cũng như kiểm tra mức độ hemoglobin - một dấu hiệu của bệnh thiếu máu.
- Nội soi: Bác sĩ sẽ sử dụng một ống dài có đèn để kiểm tra tổn thương ở ruột non và có thể lấy mẫu sinh thiết để kiểm tra dấu hiệu của bệnh celiac.
- Xét nghiệm mật độ xương: Sử dụng tia X liều thấp để đánh giá lượng khoáng chất trong xương của bệnh nhân. Điều này có thể dự đoán mức độ chắc khỏe của xương và khả năng dễ gãy của chúng.
Đối với hội chứng ruột kích thích (IBS), không có xét nghiệm cụ thể nào để chẩn đoán. Bác sĩ sẽ phân tích các triệu chứng của người bệnh để loại trừ các nguyên nhân khác như bệnh celiac, bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng. Nếu không có dấu hiệu của những bệnh này, có thể người bệnh đang gặp phải IBS.
5. Các phương pháp điều trị
Dù đang phải đối mặt với bệnh celiac và hội chứng ruột kích thích, thay đổi chế độ ăn uống và lối sống có thể mang lại những lợi ích đáng kể. Tránh xa những thực phẩm có thể kích thích bệnh cũng như thực hiện hoạt động thể chất để duy trì sức khỏe của cơ bắp và xương.
Nếu người bệnh mắc bệnh celiac, hãy loại bỏ hoàn toàn thực phẩm chứa gluten khỏi chế độ ăn của mình, bao gồm các sản phẩm từ lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen, mạch nha. Ngoài ra, người bệnh càn hạn chế hoặc loại bỏ bia rượu khỏi thực đơn hàng ngày.
Dù vậy, các loại ngũ cốc như gạo, yến mạch, ngô hoặc tinh bột như khoai tây đều có thể tiêu thụ Tuy nhiên, cần lưu ý kiểm tra kỹ thành phần để đảm bảo không có gluten - ngay cả trong những sản phẩm như vitamin, gia vị.
Nếu bệnh celiac gây tổn thương nghiêm trọng cho ruột, bệnh nhân có thể cần sử dụng steroid để giảm viêm nhiễm. Bổ sung canxi, vitamin D hoặc các loại vitamin khác cũng có thể được đề xuất nếu không đảm bảo đủ chất dinh dưỡng từ thực phẩm hàng ngày.
Nếu mắc hội chứng ruột kích thích, bệnh nhân phải xác định loại thực phẩm gây ra vấn đề và thử nghiệm chế độ ăn kiêng đặc biệt như chế độ ăn FODMAP thấp trong vài tuần. Phương pháp này liên quan đến việc loại bỏ một số loại carbohydrate nhất định, sau đó từ từ thêm chúng trở lại để xác định những thức ăn gây ra tình trạng kích thích ruột.
Bệnh nhân có thể thực hiện việc sử dụng thuốc nhuận tràng hoặc gia tăng lượng chất xơ trong chế độ ăn để giảm tình trạng táo bón. Nếu cần, bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm co thắt hoặc đau dạ dày cho bệnh nhân.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
