Tìm hiểu về vị thuốc ma tử nhân là gì?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Nguyễn Văn Đức - Bác sĩ Y Học Cổ Truyền - Trung tâm Y Học Cổ Truyền Vinmec - Sao Phương Đông

Vị thuốc ma tử nhân là hạt của cây gai dầu, đây là loài cây thân thảo, sống lâu năm, thân mọc thẳng đứng có chiều cao từ 1 – 2m, thân cây thường phân nhiều cành. Toàn thân cây gai dầu đều có lông mịn, lá cây gai dầu mọc cách, có lá kèm. Phần lá phía dưới của cây gai dầu chia thùy đến tận cuống, có phiến thùy hình mác, nhọn méo, bên ngoài lá cây gai dầu có răng cưa đều. Quả cây gai dầu là quả bế, hình trứng, dài từ 2.5 – 3.5mm với đường kính trung bình của quả vào khoảng 2.5 – 3mm, bên trong quả cây gai dầu chứa hạt có dầu, hạt này là vị thuốc ma tử nhân.

Vị thuốc ma tử nhân thường được trồng ở các vùng cao, vùng biên giới ở phía Bắc nước ta. Hạt cây gai dầu được dùng để chữa bệnh (vị thuốc ma tử nhân) hoặc để lấy sợi dệt vải. Vị thuốc ma tử nhân có chất lượng tốt nhất là những hạt già, chắc, mẩy, màu vàng nâu và không bị mối mọt. Khi thu hái cần phân biệt hai loại cây gai dầu hiện nay:

• Gai dầu Trung Quốc (Cannabis sativa L. var. chinensis): loài cây này được trồng chủ yếu để lấy sợi dệt vải hoặc được thu hái để làm vị thuốc ma tử nhân, chứa hàm lượng chất gây nghiện rất thấp.
• Gai dầu Ấn độ (Cannabis sativa L. var. indica): chứa hàm lượng chất gây nghiện cao nên bị cấm trồng ở nhiều quốc gia.

Theo quan điểm đông y, vị thuốc ma tử nhân có vị ngọt, tính bình, có công dụng chữa táo bón, chữa lỵ ra máu không dứt, chữa thai bị tổn thương, đau bụng, phong độc, trị xương tủy đau nhức, trị táo bón ở người già do chứng âm suy, trị mụn nhọt do nhiệt, giúp hàn miệng vết thương.

• Vị thuốc ma tử nhân trị táo bón: lấy 12g ma tử nhân và 12g tía tô đem đi giã nhỏ, sau đó đem ngâm trong nước hoặc đem đun sôi, bỏ bã, sử dụng phần nước này để nấu cháo ăn.
• Trị lỵ ra máu không dứt: sử dụng nhân của vị thuốc ma tử nhân nấu với đậu xanh.

Thành phần của bài thuốc ma tử nhân hoàn gồm: Ma tử nhân (8 – 12g), hạnh nhân (4 – 8g), hậu phác (6 – 8g), đại hoàng (4 – 8g), chỉ thực (6 – 8g), bạch thược (8 - 12g), tất cả các vị thuốc này được đem tán thành bột mịn, sau đó luyện mật làm thành hoàn nhỏ. Mỗi lần dùng từ 4 – 8g ma tử nhân hoàn, ngày dùng 2 lần hoặc có thể sử dụng 1 lần trước khi đi ngủ. Nếu người bệnh vẫn chưa đại tiện được thì có thể tăng liều lượng.

Công dụng của bài thuốc ma tử nhân hoàn là nhuận tràng tả nhiệt, hành khí thông tiện, tả mà không mạnh, nhuận mà không nhờn, vì vậy có thể xem ma tử nhân hoàn là vị thuốc nhuận tràng từ từ, trị đại tiện khó (táo bón), tiểu nhiều, rêu lưỡi hơi vàng, thiếu tân dịch.

Bài thuốc ma tử nhân hoàn thường được các thầy thuốc kê đơn để trị táo bón kéo dài do thói quen, do lớn tuổi. Tuy nhiên trong trường hợp bệnh trĩ, đại tiện ra máu thì bài thuốc ma tử nhân hoàn cần thêm vị thuốc hoa hoè, địa du để cho tác dụng cầm máu.

• Khi dùng ma tử nhân hoàn cần phải chọn lựa loại thuốc tốt, cơ sở sản xuất uy tín đúng theo tiêu chuẩn và được ngành y tế kiểm nghiệm đạt chất lượng theo chuẩn Dược điển Việt Nam thì bài thuốc mới có hiệu quả;
• Bạch thược có mặt trong bài thuốc ma tử nhân hoàn là vị thuốc phản với vị Lê lô, dó đó nếu dùng chung sẽ phát sinh chất độc nguy hiểm, không được dùng bài thuốc ma tử nhân hoàn chung với vị thuốc lê lô;
• Hoè hoa là vị thuốc kỵ thai, do đó nếu có sử dụng ma tử nhân hoàn kèm hoa hòe cần thận trọng đối với phụ nữ có thai.

Vị thuốc ma tử nhân là loại dược liệu có nhiều công dụng trong việc nhuận tràng, dưỡng âm, thanh nhiệt, trị táo bón. Để đảm bảo hiệu quả điều trị bệnh, bạn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ, dược sĩ tư vấn.