Bệnh sốt chuột cắn – Sodoku

Bài viết bởi Bác sĩ CKII Phạm Thị Khương - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Sốt chuột cắn (Rat-bite Fever- RBF) là một bệnh hiếm khi được chẩn đoán, là bệnh toàn thân do nhiễm Streptobacillus moniliformis, Streptobacillus notomytis hoặc Spirillum trừ S. moniliformis gây ra hầu hết các trường hợp mắc bệnh ở Hoa Kỳ. Spirillum minus,chủ yếu ở châu Á còn gọi bệnh Sodoku, mặc dù nó có thể có mặt trên toàn thế giới. Nhiễm trùng S. notomytis hiếm khi được báo cáo.

Theo căn nguyên gây bệnh và lâm sàng chúng ta phân biệt:

• Bệnh Sodoku, được mô tả bởi các tác giả người Nhật, gây nên bởi Spirillum minus.
• Bệnh sốt Haverhill, được mô tả bởi tác giả người Mỹ, gây nên bởi Streptobacillus moniliformis lây nhiễm có thể lây qua vết cắn hoặc vết cào của động vật thuộc bộ gặm nhấm đặc biệt là chuột, hoặc một số loài thú nuôi (như chó, mèo...) hoặc ăn phải thức ăn hay nước bị nhiễm phân chuột bị nhiễm bệnh.

Nếu không được chẩn đoán sớm và điều trị thích hợp, sốt chuột cắn có thể gây ra bệnh nặng và tử vong.

Ở Hoa Kỳ, sốt chuột cắn thường do S. moniliformis gây ra. Bệnh rất hiếm, chỉ có một vài trường hợp được ghi nhận mỗi năm. Ví dụ, từ năm 2000 đến 2012, chỉ có 17 trường hợp được xác định ở California.

Nguy cơ mắc sốt chuột cắn bởi S. moniliformis sau khi bị chuột cắn được báo cáo là 10% và hiện bao gồm các nhân viên cửa hàng thú cưng và kỹ thuật viên phòng thí nghiệm dễ mắc vì chuột đã trở thành vật nuôi và đối tượng nghiên cứu phổ biến.

Ở châu Á, sốt chuột cắn được gọi là sodoku (vì vậy: chuột và doku: chất độc) và nó chủ yếu được gây ra bởi Spirillum trừ . S. notomytis cũng đã được báo cáo ở Nhật Bản. Loài này ban đầu được phân lập từ một con chuột nhảy spinifex vào năm 1979 và được mô tả về mặt di truyền vào năm 2015.

S. moniliformis thường được tìm thấy trong hệ thực vật mũi và hầu họng của chuột và có lẽ các loài gặm nhấm khác. Hầu hết chuột không có triệu chứng; tuy nhiên, đôi khi chúng có thể chứng minh các dấu hiệu bệnh. Tỷ lệ lây S. moniliformis bằng mũi (ngay cả chuột trong phòng thí nghiệm khỏe mạnh) là khá thay đổi, được báo cáo là cao đến 100 phần trăm.

Nhiễm trùng S. moniliformis có thể là do vết cắn hoặc vết xước từ một con chuột bị nhiễm bệnh hoặc bị nhiễm khuẩn hoặc do xử lý chuột tại nhà hoặc nơi làm việc (ví dụ: phòng thí nghiệm hoặc cửa hàng thú cưng). Nguy cơ nhiễm trùng sau khi bị chuột cắn đã được báo cáo là cao tới 10%. Sự lây truyền cũng có thể xảy ra do tiếp xúc bằng miệng, chẳng hạn như hôn chuột thú cưng.

Nhiễm trùng S. moniliformis cũng có thể xảy ra sau khi ăn phải thức ăn hoặc nước bị nhiễm phân chuột bị nhiễm bệnh. Khi nhiễm trùng xảy ra qua con đường này, nó được gọi là "Sốt Haverhill"; tên này được đặt theo tên của một vụ dịch vào năm 1926 khi 86 người ở Haverhill, Massachusetts bị bệnh sốt sau khi tiêu thụ sữa không tiệt trùng bị ô nhiễm. Một vụ dịch tương tự đã xảy ra vào năm 1983 ở 304 học sinh nội trú ở Chelmsford, Anh. Sốt Haverhill được mô tả tại Ấn Độ 2000 năm trước và nó phổ biến hơn bệnh Sodoku.

Phương thức lây truyền của S. minus, S. notomytis và S. moniliformis là tương tự nhau; tuy nhiên, nhiễm trùng S. trừ và S. notomytis không liên quan đến thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm.

Các biểu hiện lâm sàng của sốt chuột cắn phụ thuộc vào vi khuẩn gây bệnh (S. moniliformis hoặc S. minus).

4.1 S. moniliformis

Các biểu hiện lâm sàng của RBF do S. moniliformis có thể từ một bệnh giống như bệnh cúm nhẹ đến nhiễm trùng huyết tối cấp ở trẻ em và người lớn. Tỷ lệ tử vong của bệnh do chuột cắn là khoảng 13 phần trăm ở những bệnh nhân không được điều trị .

• Thời gian ủ bệnh thường khoảng dưới 7 ngày.
• Sốt cao đột ngột với, đau cơ, đau khớp di chuyển, nôn mửa, viêm họng và đau đầu. Các triệu chứng rầm rộ, nhưng vết cắn hoặc vết xước, vết thương thường không viêm tấy. Những người mắc bệnh sốt chuột cắn qua đường tiêu hóa bị nôn mửa nghiêm trọng hơn và thường bị viêm họng hơn so với những người mắc bệnh qua vết cắn.
• Phát ban thường thấy trên bề mặt duỗi của tứ chi và có thể liên quan đến lòng bàn tay và lòng bàn chân. Mặc dù thường là dát sẩn, nó có thể là chấm xuất huyết, nốt phỏng, hoặc phỏng xuất huyết. Các triệu chứng ban đầu thường được theo sau bởi phát ban sau đó là viêm đa khớp ở 50% bệnh nhân.
• Viêm khớp thường thấy khớp gối, tiếp theo là mắt cá chân, khuỷu tay, cổ tay, vai và hông. Biểu hiện của viêm khớp có thể khác nhau, nhưng phần lớn các trường hợp là nhiều khớp, và trong một số, sự phân bố không đối xứng.

Mặc dù các triệu chứng có thể tự hết mà không cần điều trị bằng kháng sinh, nhưng trong một số trường hợp, sốt có thể tái phát và viêm khớp có thể kéo dài trong vài năm. Trong báo cáo trường hợp của một trẻ bị sưng đầu gối, vi khuẩn gây bệnh đã được tìm thấy tồn tại trong các khớp trong nhiều tháng mặc dù đã hết vi khuẩn máu và các vị trí khác.

4.2 S. minus

Trái ngược với nhiễm S. moniliformis , bệnh do S. minus có thời gian ủ bệnh dài hơn (một đến ba tuần). Ngoài ra, vết thương ban đầu có thể xuất hiện trở lại khi bắt đầu bệnh toàn thân hoặc tồn tại với phù nề và loét với bệnh bẩm sinh liên quan. Khoảng 50 phần trăm phát triển phát ban xuất huyết ở trung tâm. Viêm khớp ít gặp.

4.3 S. notomytis

S. notomytis có biểu hiện gây sốt, phát ban và viêm đa khớp

Nhiễm khuẩn huyết là biến chứng phổ biến nhất trong đợt bùng phát Chelmsford và Haverhill. Các biến chứng nghiêm trọng khác bao gồm viêm màng não, viêm nội tâm mạc, viêm cơ tim, viêm phổi, áp xe khu trú, viêm khớp nhiễm trùng, viêm xương khớp mạn.

Viêm nội tâm mạc là biến chứng được mô tả nhiều. Các cá nhân thường có tiền sử bệnh van tim và các triệu chứng tương tự như viêm nội tâm mạc do các nguyên nhân khác, bao gồm sự hiện diện của thiếu máu, hạch Osler và gan lách to. Trong một loạt trường hợp, tỷ lệ tử vong liên quan đến viêm nội tâm mạc do S. moniliformis là 53% .

Xét nghiệm máu: Số lượng bạch cầu tăng vừa phải và tốc độ lắng máu tăng ở một số bệnh nhân

Tràn dịch khớp: Cấy dịch khớp phát hiện được vi khuẩn. Lượng dịch khác nhau giữa các khớp.

Sốt chuột cắn (RBF) thường được chẩn đoán theo kinh nghiệm lâm sàng vì không thể nuôi cấy được để tìm S. moniliformis hoặc S. notomytis và S. minus . Không có xét nghiệm huyết thanh học có sẵn; tuy nhiên, chỉ dựa vào phân tích trình tự gen 16S rDNA đã được sử dụng để chẩn đoán trên các mẫu vật thích hợp

• Chẩn đoán theo kinh nghiệm

Chẩn đoán căn cứ vào bệnh nhân có sốt không rõ nguyên nhân hoặc nhiễm trùng huyết và có tiền sử tiếp xúc với chuột hoặc bị chuột cắn. Đặc biệt chú ý ở những bệnh nhân có kiểu sốt tái phát hoặc không liên tục, phát ban dát sần và/hoặc viêm đa khớp hoặc polyarthralgia (thường liên quan đến đầu gối và mắt cá chân).

• Chẩn đoán xác định

Chẩn đoán xác định là vô cùng khó khăn nếu nghĩ đến do S. moniliformis hoặc S. notomytis gây bệnh:

Bệnh phẩm: Máu, dịch bao hoạt dịch hoặc dịch từ ổ áp xe

Xét nghiệm 16S rDNA (nếu có) trên các mẫu bệnh phẩm thích hợp như mô (van tim, xương) hoặc dịch bao hoạt dịch có thể hữu ích trong chẩn đoán S. moniliformis hoặc S. notomytis . Tuy nhiên, độ nhạy và tiện ích lâm sàng chưa được chứng minh. Loại xét nghiệm này không có sẵn trên các mẫu máu thông thường.

• Chẩn đoán phân biệt

Chẩn đoán phân biệt cho một bệnh nhân trình bày với một số sự kết hợp của sốt, phát ban dát sần, và / hoặc viêm đa khớp là rộng và liên quan đến nhiều loại sinh vật truyền nhiễm. Các tác nhân này thường có thể được chẩn đoán thông qua các kỹ thuật nuôi cấy, huyết thanh học và phân tử có sẵn. Điều quan trọng là có được một lịch sử du lịch và / hoặc tiếp xúc gần đây để giúp ưu tiên các sinh vật có khả năng truyền nhiễm. Thảo luận chi tiết về cách chẩn đoán các bệnh nhiễm trùng này được thảo luận riêng trong các đánh giá chủ đề phù hợp.

Sốt và phát ban do nguyên nhân khác:

Virut: Có một số nguyên nhân virus cần được xem xét ở một bệnh nhân bị sốt và phát ban. Chúng chủ yếu bao gồm enterovirus, sởi, parvovirus, HIV, sốt xuất huyết, virus viêm màng phổi lymphocytic và virus Epstein-Barr. Nhiễm trùng với các virus này nên được xem xét ở bệnh nhân có tiền sử hoạt động và / hoặc phơi nhiễm thích hợp. Ví dụ, nhiễm enterovirus hay gặp trẻ em. Những nhiễm trùng này thường được chẩn đoán thông qua xét nghiệm huyết thanh học hoặc phản ứng chuỗi polymerase (PCR

Vi khuẩn: Các nguyên nhân vi khuẩn xuất hiện với phát ban xuất huyết bao gồm viêm nội tâm mạc do Staphylococcus aureus hoặc Streptococcus pyogenes , cũng như bệnh lậu lan tỏa và bệnh não mô cầu. Những bệnh truyền nhiễm này thường được chẩn đoán thông qua cấy máu hoặc dịch dương tính. Bệnh nhân mắc bệnh thương hàn do Salmonella typhi xuất hiện với các đốm nhạt (đốm hồng) và những người mắc hội chứng sốc độc do nhiễm trùng S. aureus hoặc Streptococcus có nhiều khả năng bị ban đỏ lan tỏa.

Spirochetal: Nhiễm trùng xoắn khuẩn xuất hiện dưới dạng phát ban có thể là bệnh đa hồng cầu hoặc xuất huyết, như đã thấy trong bệnh giang mai thứ phát, bệnh leptospirosis và sốt tái phát do Borrelia tái phát

Bệnh tick-borne khác: Mầm bệnh Tick-borne có thể gây ra một điểm vàng, dát sần, hoặc phát ban xuất huyết như đã thấy trong nhiễm trùng do Rickettsia rickettsii (tác nhân gây Rocky Mountain sốt Spotted), typhi Rickettsia , và ít phổ biến

Viêm đa khớp: Parvovirus hoặc nhiễm lậu cầu lan tỏa là những khả năng ở những bệnh nhân bị viêm đa khớp cộng với sốt và phát ban. Đối với những bệnh nhân có kết quả khớp cục bộ hơn, nên xem xét viêm khớp nhiễm trùng do các chủng staphylococcal và streptococcal.

Nguyên tắc: Chăm sóc vết thương tại chỗ bị chuột cắn, cũng như thuốc kháng sinh thích hợp cho những người có triệu chứng lâm sàng.

• Xử trí vết cắn của động vật

Tỉ lệ mắc bệnh hơn 25% số bệnh nhân không được điều trị. Việc điều trị bệnh sốt chuột cắn kết hợp với việc chăm sóc vết cắn của chuột. Việc chăm sóc vết thương bao gồm rửa sạch vết thương và tiêm phòng uốn ván. Chuột và các động vật thuộc họ gặm nhấm không bị nhiễm virus dại và chưa có báo cáo về việc lây truyền virus dại cho người từ nhóm động vật này.

• Điều trị bằng kháng sinh

Penicillin là lựa chọn điều trị cho người bị bệnh chuột cắn, và điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa các biến chứng nặng. Tỷ lệ tử vong của bệnh là khoảng 13 phần trăm ở những bệnh nhân không được điều trị. Điều trị theo kinh nghiệm nên được bắt đầu ngay lập tức ở những bệnh nhân có biểu hiện lâm sàng và có yếu tố liên quan đến chuột cắn, hay có nuôi hay chăm sóc chúng.

Thể không biến chứng bao gồm sốt, đau cơ, viêm đa khớp, đa khớp, nôn mửa, nhức đầu và/hoặc phát ban. Ở những người này, tổng thời gian điều trị là 14 ngày. Hầu hết bệnh nhân ban đầu được điều trị bằng kháng sinh tiêm tĩnh mạch. Nếu sau điều trị ban đầu cải thiện đáng kể các triệu chứng, sẽ chuyển sang đường uống cho đủ liệu trình.

Penicillin hoặc ceftriaxone là những kháng sinh được lựa chọn.

Đối với người lớn và trẻ em không thể dùng kháng sinh beta-lactam, tetracycline có thể được dung ceftriaxone.

Streptomycin và gentamicin là các tác nhân thay thế; tuy nhiên, việc sử dụng chúng bị hạn chế do độc với thận

Người lớn: Penicillin tĩnh mạch (2 triệu đơn vị mỗi 4h) trong 5-7 ngày, tiếp tục điều trị nếu lâm sàng cải thiện bằng ampicillin (500mg/4lần/ngày) đường uống trong 7 ngày. Nếu bệnh nhân dị ứng với penicillin, có thể dùng tetracylin (500mg uống 4 lần/ngày) hoặc doxycylin 100mgx2 lần/ngày.

Trẻ em: Penicillin tĩnh mạch (20.000-50.000 đơn vị/kg/ngày chia 6 lần/ngày), liều tối đa 1,2 triệu đơn vị/ngày. Với những bệnh nhi không có chỉ định nhập viện điều trị bằng penicillin V (25mg/kg/ngày đường uống 3-4 lần/ngày). Điều trị kéo dài 7-10 ngày. Với bệnh nhi dị ứng với penicillin, bệnh cảnh lâm sàng nặng, có thể điều trị với doxycylin. Mặc dù tetracylin có tác dụng phụ gây chuyển màu răng ở trẻ nhưng tác dụng phụ này rất nhỏ đối với liều ngắn ngày. Với trẻ em có cân nặng trên 45kg có thể dùng liều như người lớn. Trẻ nhỏ hơn dùng liều 2-4mg/kg chia 2 lần/ngày. Streptomycin có thể dùng để điều trị cho cả người lớn và trẻ em, mặc dù vậy có một số rào cản trong việc sử dụng thuốc này như độc tính của thuốc, yêu cầu của gia đình hoặc một số nhà thuốc không có thuốc này.

• Theo dõi

Ở bệnh nhân có thể biến chứng nghiêm trọng, đáp ứng điều trị phải được đánh giá cẩn thận và điều trị tích cực hơn (ví dụ, dùng kháng sinh tiêm tĩnh mạch cao hơn hoặc kéo dài) nếu bệnh nhân không có dấu hiệu lâm sàng cải thiện.

Biến chứng do chuột cắn là rất hiếm. Nhưng nếu có là viêm màng não, viêm nội tâm mạc, viêm cơ tim, viêm phổi, áp xe khu trú, nhiễm khuẩn huyết, viêm khớp do sinh mủ và suy đa tạng. Mặc dù tử vong đến 50 phần trăm, nhưng phần lớn trong số này xảy ra khi điều trị kháng sinh không hiệu quả .

Thuốc dùng cho bệnh nhân bị biến chứng nghiêm viêm nội tâm mạc hay đối với bệnh nhân có liên quan đến van giả, nên cân nhắc sử dụng penicillin liều cao hơn và kết hợp aminoglycoside, tương tự như điều trị viêm nội tâm mạc do liên cầu khuẩn khác .).

Ở cả người lớn và trẻ em bị dị ứng với penicillin và cephalosporin, có thể điều trị bằng doxycycline có thể được thực hiện với liều được mô tả ở trên.

Người lớn: Penicillin G tiêm tĩnh mạch (12-18 triệu đơn vị mỗi ngày hoặc liên tục hoặc trong bốn hoặc sáu liều chia đều) trong bốn tuần. Đối với những người phân lập không nhạy cảm với penicillin, liều có thể tăng lên 24 triệu đơn vị mỗi ngày hoặc liên tục hoặc trong bốn hoặc sáu liều. Lựa chọn thay thế với penicillin bằng dùng ceftriaxone ở liều 2 gram/ ngày trong 7 đến 10 ngày.

Trẻ em: Đối với trẻ em bị biến chứng dung penicillin G tiêm tĩnh mạch (200.000 đến 300.000 đơn vị mỗi kg mỗi ngày chia làm bốn liều cho tối đa 24 triệu đơn vị mỗi ngày) trong bốn tuần.

Đối với những bệnh nhân thích hợp chuyển sang điều trị tiêm tĩnh mạch ngoại trú, ceftriaxone tiêm tĩnh mạch (50 đến 100 mg / kg mỗi ngày, tối đa 2 gram / liều) có thể được sử dụng như một lựa chọn thay thế cho penicillin tiêm tĩnh mạch.

Bệnh sốt chuột cắn có thể diễn biến nhanh chóng và gây tử vong. Các biện pháp nhằm hạn chế tỷ lệ mắc bệnh bệnh bao gồm diệt chuột ở khu vực thành thị, tránh sữa chưa tiệt trùng và nước có khả năng bị ô nhiễm và sử dụng găng tay của nhân viên phòng thí nghiệm khi xử lý chuột hoặc làm sạch chuồng chuột. Những người có chuột không nên hôn hoặc liếm chúng, và nên rửa tay sau khi xử lý động vật.

Tuyên truyền giáo dục về các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh do chuột cắn để nâng cao nhận thức giúp ngăn ngừa bệnh nặng ở những người tiếp xúc với chuột. Ngoài ra, sau khi bị chuột cắn, việc sử dụng thuốc penicillin V trong ba ngày là hợp lý (người lớn: 500 mg bốn lần mỗi ngày; trẻ em: 25 đến 50 mg / kg mỗi ngày trong ba hoặc bốn liều chia, tối đa 2 gram mỗi ngày). Tuy nhiên, hiệu quả của điều trị dự phòng bằng kháng sinh vẫn chưa được biết rõ.

Bệnh sốt do chuột cắn thường dựa vào chẩn đoán lâm sàng vì cấy tìm S. moniliformis rất khó và S và không có xét nghiệm huyết thanh học. Tuy nhiên, phân tích trình tự gen 16S rDNA đã được sử dụng để chẩn đoán trên các mẫu vật thích hợp.

Việc điều trị bệnh nhân mắc bệnh chuột cắn bao gồm chăm sóc vết thương tại chỗ ở những người bị chuột cắn và kháng sinh. Penicillin là lựa chọn điều trị, và điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa các biến chứng nặng. Điều trị theo kinh nghiệm nên được bắt đầu ở những bệnh nhân có biểu hiện lâm sàng và lịch sử phơi nhiễm tương thích, vì việc rất khó khăn để xét nghiệm và có thể mất vài ngày mới có kết quả.

Để ngăn ngừa nhiễm trùng sau khi bị chuột cắn, một đợt uống penicillin V trong ba ngày (người lớn: 500 mg bốn lần mỗi ngày; trẻ em: 25 đến 50 mg / kg mỗi ngày trong ba hoặc bốn liều chia, tối đa 2 gram mỗi ngày) là hợp lý; tuy nhiên, hiệu quả của điều trị dự phòng bằng kháng sinh chưa được biết rõ.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec với hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế hiện đại cùng đội ngũ chuyên gia, bác sĩ nhiều năm kinh nghiệm trong khám điều trị bệnh, người bệnh hoàn toàn có thể yên tâm thăm khám và điều trị tại Bệnh viện.

Tài liệu tham khảoRat-bite fever (RBF) .Page last reviewed: January 18, 2019.

1. Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Emerging and Zoonotic Infectious Diseases (NCEZID), Division of High-Consequence Pathogens and Pathology (DHCPP)
2. Rat bite fever. Katherine Yudeh King, MD, PhD
3. All topics are updated as new evidence becomes available and our peer review process is complete. Literature review current through: May 2020. | This topic last updated: Jan 20, 2020.

3.Trịnh Ngọc Phan, Bệnh truyền nhiễm, Nhà xuất bản y học 1983.

XEM THÊM

• Sau khi bị động vật cắn, có cần tiêm phòng bệnh dại không?
• Nhận diện các biểu hiện ban đầu của bệnh dại ở người
• Danh sách 5 loại vắc xin phòng bệnh dại đang lưu hành tại Việt Nam