Giải phẫu lưỡi người: Hình ảnh, cấu tạo, chức năng

Nằm trong ổ miệng chính, lưỡi người là một khối cơ được bao phủ bởi niêm mạc, có đặc tính di động dễ dàng. Lưỡi của người bình thường đóng vai trò quan trọng để nhai, nuốt, nếm và nói chuyện.

Lưỡi là một cơ quan vị giác có cơ bắp nằm trong khoang miệng, được bao phủ bởi nhiều mô ẩm màu hồng được gọi là niêm mạc. Cấu tạo của lưỡi gồm 2 phần chính là khung lưỡi và các cơ.

Về hình thể bên ngoài, phía sau mặt lưng của lưỡi người có một rãnh hình chữ V, gọi là rãnh tận cùng. Ðỉnh chữ V có một hố nhỏ, còn được gọi là lỗ tịt, đây là di tích của ống giáp lưỡi từ thời kỳ phôi thai để lại. Một trong 3 tuyến nước bọt lớn nằm dưới lưỡi, giúp đổ nước bọt vào ổ miệng, góp phần tiêu hoá thức ăn và giữ ẩm niêm mạc miệng.

Lưỡi được gắn vào phía sau khoang miệng và thò ra phía trước nhờ mạng lưới các mô và niêm mạc cứng. Phần giữ mặt trước của lưỡi được gọi là phanh lưỡi (frenum). Ở mặt sau của miệng, lưỡi được neo vào xương móng hình chữ U ở cổ (hyoid bone).

Lưỡi người là bộ phận rất quan trọng để nhai và nuốt thức ăn, cũng như giúp chúng ta nói chuyện. Đầu lưỡi chuyển động tự do và rất linh hoạt nhờ vào sự phối hợp của các cơ ngang dọc trong lưỡi, cổ và hàm. Khi không ăn hoặc nói chuyện, lưỡi người bình thường sẽ nằm gọn trong miệng và đặt đầu lưỡi tựa vào răng trước.

Những nốt gai nhú nhỏ (papillae) tạo ra kết cấu thô ráp cho lưỡi. Có hàng ngàn chồi vị giác bao phủ bề mặt của nhú gai. Đây là tập hợp các tế bào thần kinh, kết nối với dây thần kinh và truyền đến não. Số lượng các hạt gai vị giác ở lưỡi người trưởng thành là khoảng 5000, nhưng trẻ con và người già sẽ ít hơn rất nhiều. Giống như tế bào da, chồi vị giác cũng thường xuyên được thay thế và giảm đi theo thời gian.

Có bốn vị phổ biến lưỡi nếm được là ngọt, chua, đắng và mặn. Khi nếm glutamate trong bột ngọt, chúng ta có hương vị thứ năm được gọi là umami. Thực ra, cay và chát không phải là một vị. Cảm giác cay khiến ta sặc và chảy nước mắt là do capsaicin, chủ yếu nhờ mũi ngửi thấy hơn là lưỡi nếm. Còn chát chỉ là cảm giác khi bị săn niêm mạc và se nước bọt ở lưỡi.

Lưỡi của người bình thường có nhiều dây thần kinh giúp phát hiện và truyền tín hiệu vị giác đến não. Tất cả các bộ phận của lưỡi đều có thể phát hiện được bốn vị phổ biến này. Do đó, “bản đồ vị giác” - phần cụ thể trên lưỡi người để nếm từng vị nhất định, được nhiều tài liệu đề cập là không thực sự chính xác.

Lưỡi người bình thường sẽ không cảm nhận đúng mùi vị và độ nóng của thức ăn khi bị cảm, sốt hoặc khó tiêu hoá. Nguyên nhân là do những hạt gai vị giác bị chất đục bao phủ và không được kích hoạt. Vì thế người bị đau ốm thường không muốn ăn. Ngoài tiếp nhận vị giác, thần kinh của lưỡi người bình thường còn có các nhánh cảm nhận xúc giác, nhiệt độ và các cơ vận động.

• Bệnh tưa miệng (nấm candida)

Một loại nấm men có tên là Candida albicans, thường mọc trên bề mặt miệng và lưỡi. Bệnh này có thể xảy ra ở mọi người, nhưng phổ biến hơn nếu dùng steroid hoặc bị ức chế hệ thống miễn dịch, cũng như trẻ em nhỏ và người già.

• Ung thư miệng

Khối u phát triển hoặc vết loét xuất hiện trên lưỡi người và tăng trưởng đều đặn. Ung thư miệng phổ biến hơn ở những người hút thuốc và/hoặc uống nhiều rượu.

• Lưỡi to (macroglossia)

Tình trạng này được chia thành các loại khác nhau dựa trên nguyên nhân, có thể là bẩm sinh, viêm, chấn thương, ung thư và rối loạn chuyển hóa. Bệnh tuyến giáp, u lympho và dị tật bẩm sinh là một trong những căn nguyên thường gặp của lưỡi phì đại.

• Lưỡi bản đồ

Lưỡi xuất hiện các đốm to, màu đậm, có rìa ranh giới rõ ràng. Tình trạng này khiến lưỡi người bình thường lại trông giống như một bản đồ địa lý, có hình ảnh của những lục địa. Các đốm này không cố định, mà sẽ thay đổi diện mạo theo định kỳ. Tuy nhiên lưỡi bản đồ là một tình trạng vô hại.

• Hội chứng rát miệng lưỡi

Đây là một vấn đề tương đối phổ biến, khi lưỡi cảm thấy bị bỏng hoặc rát, có mùi vị hoặc cảm giác kỳ lạ tăng dần. Nhìn chung hội chứng rát miệng là vô hại, có thể được gây ra do vấn đề thần kinh nhẹ.

• Viêm teo lưỡi

Cấu tạo của lưỡi bị mất đi sự mấp mô và thô ráp, ngược lại sẽ trở nên mịn màng. Đôi khi nguyên nhân của tình trạng này là do thiếu máu hoặc thiếu vitamin B.

• Loét miệng / Nhiệt miệng

Những vết loét nhỏ và gây đau đớn, xuất hiện định kỳ trên lưỡi hoặc miệng. Đây là một tình trạng tương đối phổ biến, nhưng không rõ nguyên nhân. Vết loét áp tơ này cũng không liên quan đến vết loét do virus herpes gây ra. Loét miệng, nhiệt miệng sẽ không truyền nhiễm.

• Bạch cầu miệng

Các mảng trắng xuất hiện trên lưỡi, có thể được cạo ra dễ dàng. Bệnh bạch cầu miệng có thể lành tính, song cũng gặp trường hợp tiến triển thành ung thư miệng.

• Lông lưỡi

Các nhú gai của lưỡi người bình thường có thể phát triển quá mức, tạo ra bề mặt lưỡi có màu trắng hoặc đen bất thường, thay vì đỏ hồng. Cạo bỏ u nhú sẽ giúp khắc phục được tình trạng vô hại này.

• Viêm miệng herpes

Virus herpes có thể gây ra vết loét lạnh trên lưỡi người, hoặc mụn rộp ở trên môi và miệng.

• Lichen phẳng vùng miệng

Đây là một tình trạng vô hại, có thể ảnh hưởng đến da hoặc miệng. Nguyên nhân của lichen phẳng chưa được biết rõ ràng, tuy nhiên có thể là do hệ miễn dịch tấn công da và niêm mạc miệng.

• Sinh thiết: Thường được thực hiện để kiểm tra ung thư miệng. Bác sĩ sẽ lấy một mẫu mô nhỏ từ một khu vực bất thường trên lưỡi người để mang đi phòng thí nghiệm kiểm tra.
• Thử nghiệm phân biệt hương vị: Bốn dung dịch chất ngọt khác nhau được sử dụng để đánh giá khả năng nhận biết hương vị và mùi của lưỡi người bình thường.

• Gel steroid: Thoa một loại gel steroid được bác sĩ kê toa (như Lidex) sẽ giúp đẩy nhanh quá trình hồi phục của vết loét miệng.
• Bạc nitrat: Bác sĩ có thể bôi hóa chất này vào vết loét để tăng tốc độ chữa lành và giảm đau.
• Gel gây tê (lidocain): Khi thoa lên lưỡi, gel lidocaine giúp giảm đau ngay tức thời nhờ khả năng làm tê, nhưng hiệu quả chỉ tạm thời cho đến khi thuốc hết tác dụng.
• Thuốc chống nấm: Thuốc có thể loại bỏ nấm Candida albicans, loại gây bệnh tưa miệng. Ngoài ra, nước súc miệng và thuốc viên chống nấm cũng đều có hiệu quả tương tự.
• Cạo lưỡi: Đây là cách đơn giản để có thể loại bỏ các nhú gai phát triển quá mức, gây lưỡi lông đen hoặc trắng.
• Vitamin B: Bổ sung vitamin B có thể khắc phục những triệu chứng của người bị thiếu chất dinh dưỡng này.
• Phẫu thuật: Có thể được chỉ định để loại bỏ khối u ở bệnh nhân ung thư miệng hoặc bệnh bạch cầu.

Lưỡi người bình thường là bộ phận có vai trò quan trọng trong cuộc sống, đặc biệt một số bệnh có thể được biểu hiện qua lưỡi. Vì vậy, cần chủ động bảo vệ lưỡi bằng cách làm sạch răng miệng sạch sẽ hàng ngày, đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ, cân bằng để không thiếu vitamin. Ngoài ra, bạn cũng nên khám sức khỏe tổng quát định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề bất thường. Khi mắc bệnh về lưỡi, cần tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ.

Nguồn tham khảo: .webmd.com